نام علمی:
تیره ی نعناع:
Lamiaceae
گیاهشناسی
آویشن گیاهی خشبی و چندساله است . منشا آن نواحی مدیترانه گزارش شده و در جنوب اروپا در سطوح وسیعی می روید . این گیاه در مناطق نیمه خشک زلاندنو مناطق وسیعی را بوجود میاورد.
ریشه مستقیم ، کم و بیش چوبی و انشعابهای فراوانی دارد . ساقه مستقیم و چهار گوش و ارتفاع آن متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین 20 تا 50 سانتی متر میباشد.پای ساقه چوبی است ، درحالیکه در قسمتهای فوقانی آن سبز رنگ است و انشعابهای فراوانی دارد . با گذشت سن گیاه ، بر تعداد انشعابهای ساقه اضافه میشود و گیاه بسیار انبوه و پرپشت دیده میشود.
برگها کوچک ، متقابل و کم و بیش نیزه ای شکل و بدون نوک و بدون دمبرگ هستند . برگها پوشیده از کرکهای خاکستری رنگ و حاوی اسانس اند . گلها کوچک ، نر ماده و به رنگهای سفید و صورتی یا ارغوانی مشاهده میشوند ، گلها به صورت مجتمع در قسمت فوقانی ساقه هایی که از بغل برگها خارج میشوند ، روی چرخه هایی مجتمع پدیدار میشوند . کاسه ی گل دارای دو لبه ی کاملا مشخص است . لبه ی بالایی دارای سه دندانه ی کوتاه و نسبتا پهن و لبه ی پایینی از دو دندانه ی بلند و باریک کاملا مشخص تشکیل شده است . کاسه ی گل پوشیده از کرکهای غده ای حاوی اسانس است . گلها از سال دوم رویش اواسط اردیبهشت ظاهر میشوند.
میوه فندقه به رنگ قهوه ای تیره و طول آن یک میلی متر است . داخل چهار بذر به رنگ قهوه ای تیره وجود دارد . بذر آویشن بسیار ریز است . وزن هزار دانه 0/5 تا 0/28 گرم است.
اسانس آویشن
پیکر رویشی آویشن از بوی مطبوعی برخوردار است که ناشی از وجود اسانس میباشد . اسانس در کرکهای غده ای ساخته و ذخیره میشود.اندامهاب هوایی این گیاه (غیر از ساقه های چوبی) حاوی اسانس هستند . مقدار اسانس در شرایط اقلیمی مختلف متفاوت و بین 1 تا 2/5 درصد است . در پیکر رویشی آویشن غیر از اسانس ترکیباتی مانند تانن (8 تا 10 درصد) ، فلاونوِیید ، ساپونین و مواد تلخ وجود دارد. اسانس آویشن ماده ای زرد رنگ ، سبکتر از آب ، معطر ، قوی و تند مزه است . تاکنون 38 ترکیب در اسانس این گیاه شناسایی شده است . مهمترین ترکیبات اسانس آویشن باغی یک ترکیب فنولی به نام تیمول است ، مقدار این ماده به شدت به شرایط اقلیمی محل رویش و نوع گیاه بستگی داشته و بین 20 تا 55 درصد است . از ترکیبات دیگر اسانس میتوان از کارواکرول ، پاراسیمول ، لینالول ، سینئول و … نام برد .
فواید روغن آویشن
فواید استفاده از روغن آویشن
با توجه به خواص روغن آویشن نظیر انتی باکتریال، ضد اسپاسم، ضد درد، ادرارآور و ارامشی، میتوان گستره وسیعی از کاربردها را برای آن در نظر گرفت.
از خواص روغن آویشن میتوان برای کمک به تسکین و درمان مشکلاتی مانند نقرس، آرتریت، بهبود زخم‌ها، بهیود محل گزش حشرات، مشکلات قاعدگی و یائسگی، تهوع و خستگی و مشکلات تنفسی ایجاد شده در بیماری سرماخوردگی و حتی افسردگی استفاده نمود.از خواص روغن آویشن میتوان برای تحریک ذهن، تقویت حافظه تمرکز و آرام کردن اعصاب استفاده کرد.
مراقبت از مو با روغن آویشن
استفاده از این روغن به جلوگیری از ریزش مو کمک میکند. این روغن را میتوانید به شامپو و سایر محصولات مراقبت از موی خود اضافه کنید.
مراقبت از پوست با روغن آویشن
خواص روغن آویشن از پیری پوست جلوگیری کرده و به کاهش چین و چروک پوست می‌پردازد. همچنین به دلیل خواص آنتی باکتریال در کاهش آکنه موثر است.
مراقبت از دهان و دندان با روغن آویشن
با داشتن خواص آنتی باکتریال و ضد عفونت از ترکیب این روغن و آب میتوان به عنوان دهانشویه استفاده نمود.
حشره کش
از خواص روغن اویشن میتوان برای از بین بردن انگل‌ها و حشرات ریزی مانند پشه، کک، شپش استفاده کرد.آویشن بیش از ۳۰۰ گونه مختلف دارد که دارای ظاهری مشابه اما ترکیبات شیمیایی متفاوت هستند و هرکدام خواص درمانی خاصی دارند.
این اتفاق زمانی رخ میدهد که گیاه در محیط‌های مختلف، اقلیم و آب و هوا و خاک متفاوت رشد میکنند. بسته به نحوه واکنش‌های شیمیایی هنگام تهیه روغن میتوان ۸ نوع روغن باساختار شیمیایی متفاوت استخراج کرد.
همانطور که قبلا نیز گفته شد روغن اویشن یک عامل موثر طبیعی برای مبارزه علیه گونه‌های مختلف باکتریایی است و از آن میتوان به عنوان جایگزینی مناسب و کارآمد برای آنتی بیوتک‌ها در مبارزه با باکتری‌ها استفاده کرد.
طی یک تحقیق در میان روغن‌های ضروری مورد آزمایش، روغن دارچین و روغن اویشن موفق‌ترین روغن گیاهی در برابر انواع مختلف باکتری استافیلوکوکوس، از جمله MRSA بود.
محققان بر این باوردند که ااستفاده از روغن‌های گیاهی می تواند به کاهش استفاده از آنتی بیوتیک و به حداقل رساندن تشکیل گونه های جدیدی از میکرو ارگانیسم‌های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک کمک کرد.
خواص روغن آویشن می‌تواند به عنوان یک عامل ضدعفونی کننده برای محصولات غذایی به کار رود. محققان میکروب شناسی ترکیبات تیمول و کارواکرول موجود در این روغن را در داشتن خواص ضدعفونی کننده و ضد میکروبی موثر میدانند.
این روغن از فساد مواد غذایی جلوگیری کرده و در برابر انواع باکتری‌های موجود در مواد غذایی فاسد مانند سالمونلا، انتروکوک و اشرشیا مقاومت میکند.
روغن آویشن همچنین دارای خواص ضد التهابی است و توانایی مهار آنزیم‌هایی که باعث التهاب میشوند را داراست و از همان شیوه آنتی اکسیدان‌ها برای انجام این کار استفاده می‌نماید.
آیا روغن آویشن ضرر ندارد؟
روغن اویشن نباید به طور مستقیم بر روی پوست استفاده شود، زیرا ممکن است باعث حساسیت شود. ابتدا باید با یک روغن دیگری مانند روغن زیتون یا روغن بادام رقیق شود.
پیش از استفاده روی بخش کوچکی از پوست امتحان کنید و در صورت نداشتن آلرژی در دیگر مناطق بدن نیز از آن استفاده کنید.روغن آویشن نباید به صورت داخلی نیز استفاده شود و ممکن است باعث تهوع، سرگیجه، استفراغ و مشکلات عضلانی شود.
ممکن است بر قلب، ریه ها و دمای بدن تأثیر منفی داشته باشد. همچنین ممکن است غده تیروئید را تحریک کند، به همین دلیل این اسانس برای افرادی که مبتلا پرکاری تیروئید هستند توصیه نمی شود.از آنجا که خواص روغن آویشن می‌تواند باعث افزایش گردش خون شود افرادی دارای فشار خون بالا باید از مصرف آن اجتناب کنند.
زنان باردار باید از مصرف روغن آویشن خودداری کنند زیرا می‌تواند جریان قاعدگی را تحریک کند. استفاده از این روغن برای نوزادان و کودکان توصیه نمی‌شود.
اثرات جانبی روغن آویشن
استفاده از روغن آویشن حتی زمانی که رقیق شده ممکن است منجر به واکنش‌های آلرژیک شود. برخی از افرادی که از این روغن استفاده میکنند ممکن است درماتیت یا التهاب پوستی را تجربه کنند.
افرادی که پیش از این به روغن رزماری یا نعناع آلرژی داشته‌اند نیز باید از مصرف آویشن و روغن آن پرهیز کنند. پیش از استفاده با پزشک خود مشورت نمایید به خصوص اگر از بیماری خاصی رنج می برید یا داروی خاصی مصرف می‌کنید.
نکته مهم درباره روغن آویشن
روغن آویشن همانند روغن آرگان و روغن خراطین نسبت به نور خورشید واکنش نشان میدهند ، بنابراین پیشنهاد میگردد این روغن را در معرض نور خورشید قرار ندهید .
نحوه استفاده از روغن آویشن
روغن آویشن را میتوان به روش‌های مختلفی استفاده کرد. میتوان از راه استنشاق بخار آن یا به عنوان دهانشویه استفاده شود. برخی از مزایای این روغن عبارتند از:
تسکین درد – سه قطره روغن را با ۲ قاشق چایخوری روغن کنجد مخلوط کنید. از این مخلوط به عنوان روغن ماساژ استفاده کنید.
کاهش خستگی – اضافه کردن دو قطره روغن به آب حمام خود.
بهبود خواب – اضافه کردن چند قطره به دستگاه بخور و استنشاق آن.
ارتقا سلامتی دهان – یک قطره از آن را به یک فنجان آب گرم اضافه کنید و به عنوان دهانشویه استفاده کنید.
خواص دارویی
آویشن باغی یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای است . در تمام فارماکوپه های معتبر از پیکر رویشی آویشن به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد تأکید قرار گرفته . اسانس آویشن باغی خاصیت ضدباکتریایی و ضدقارچی دارد . ازین اسانس در صنایع داروسازی ، صنایع غذایی ، کنسرو سازی و صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده میشود . (1) مواد مؤثره ی آویشن باغی خلط آور است و از آن برای معالجه ی سرفه استفاده میشود . در حال حاضر صنایع داروسازی تعدادی از کشورهای غربی از مواد مرثره ی این گیاه داروهای متعددی ساخته و به بازار دارویی عرضه میکنند . مهم ترین این داروها عبارتند از : کنپ (kneipp) ، برونشیکوم (Bronchicum) ، تیمیان کورارینا (Thymian corariki) ، اسپکتون (Aspecton) و … .
نیازهای اکولوژیکی
آویشن باغی گیاهی است مدیترانه ای که در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد . این گیاه خشکی دوست است و به سهولت قادر به تحمل کم آبی و خشکی میباشد . کشت این گیاه در زمینهای گود و زمینهایی که سبب آب ایستایی شود مناسب نیست ، زیرا به غرقابی بودن زمین به شدت حساس است . در فصول سرد و در زمستان چنانچه روی گیاهان را برف نپوشاند ممکن است تحت تأثیر سرما قرار گرفته و خشک شوند . چون نور نقش عمده ای در افزایش کمیت و کیفیت اسانس آویشن باغی دارد توصیه میشود برای کشت آن از مناطق آفتابی و دامنه ی جنوبی تپه ها استفاده شود . خاکهای سبک حاوی ترکیبات کلسیم و با ضخامت زیاد سطح الارض خاکهای مناسبی برای کشت آویشن باغی هستند . خاکهای سنگین برای کشت این گیاه مناسب نیست و سبب کاهش عملکرد پیکر رویشی و اسانس آن میشود . پی اچ خاک برای کشت آویشن باغی بین 4/5 تا 8 مناسب است .
روش کاشت
آویشن را توسط بذر یا از طریق رویشی میتوان تکثیر کرد . کشت توسط بذر به دو روش مستقیم و غیر مستقیم انجام میگیرد .
کشت مستقیم : بذر را در زمان مناسب بصورت ردیفی در زمین اصلی کشت میکنند . مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین 5 تا 6 کیلوگرم است . به احاظ کوچک بودن بذر و همچنین از آنجا که گیاهان رویش یافته از بذر رشد و نمو کندی دارند ، لذا کشت مستقیم در سطوح کوچک توصیه میشود . در کشت مستقیم بهتر است بذرها در طول ردیف بصورت متراکم کاشته شوند و پس از رویش بوته ها را به تعداد مناسب تنک کرد .
کشت غیر مستقیم : در این روش بذرها را در فواصل مناسب در خزانه ی هوای آزاد که بستر آن برای کشت آماده شده است کشت میکنند . بذر مورد نیاز برای هر متر مربع خزانه 0/8 تا 1 گرم است . چون بذر آویشن بسیار کوچک است لذا ، جهت تسریع در کار و همچنین یکنواختی تراکم بذر ها در ردیف ها بهتر است به نسبت 1 به 3 با ماسه ی نرم (یک قسمت بذر و سه قسمت ماسه ) مخلوط شود . عمق بذر در خزانه 0/5 سانتی متر مناسب است . پس از آبیاری منظم و وجین علفهای هرز سطح خزانه ، اواخر بهار و اوایل تابستان (تیر) زمان مناسبی برای انتقال نشاء ها به زمین اصلی است . درین مرحله نشاء ها از ریشه های مناسبی به طول 5 تا 7 سانتی متر برخوردار بوده و به سهولت قادرند شوک حاصل از انتقال را تحمل کنند . در هر چاله دو یا سه نشاء میتوان کشت کرد . در سطوح کوچک کشت عمل انتقال نشاء به زمین اصلی را میتوان با دست انجام داد . درحالیکه در مقیاس وسیع این عمل فقط با ماشین امکانپذیر است . برای هر هکتار زمین به 160 تا 240 هزار نشاء نیاز است . با کشت 500 تا 600 گرم بذر با کیفیت مطلوب در خزانه ی هوای آزاد میتوان به این تعدا نشاء دست یافت .
تکثیر رویشی : تکثیر رویشی با تقسیم بوته انجام میگیرد . پس از خارج کردن گیاهان دو یا سه ساله ی سالم از هرگونه آلودگی قارچی از خاک هر بوته را به چند قطعه تقسیم کرده و در زمین اصلی کشت میکنند .
آویشن باغی همه ساله در سطوح وسیعی در کشورهای اسپانیا ، آلمان ، فرانسه ، پرتغال ، آمریکا ، چک ، اسلواک ، مجارستان و شمال آفریقا کشت میشود .
تاریخ و فواصل کاشت
زمان کاشت آویشن به روش کشت و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد . عده ای از محققان زمان مناسب برای کشت مستقیم بذر را در زمین اصلی اواسط پاییز میدانند در حالیکه عده ای دیگر اوایل بهار را زمان مناسبی برای کشت مستقیم بذر پیشنهاد کرده اند . در هر حالت بذرها در ردیفهایی به فاصله ی 40 تا 50 سانتی متر به طور مستقیم در زمین اصلی کشت میشوند . عمق بذر نباید از نیم سانتی متر بیشتر باشد .
زمان مناسب برای کشت غیر مستقیم ( کاشت در خزانه ی هوای آزاد ) اوایل بهار (اواخر اسفند ) میباشد . در کشت غیر مستقیم بذر ها در ردیفهایی به فاصله ی 25 تا 30 سانتیمتر در خزانه ی هوای آزاد باید کشت شوند . هنگامی که ارتفاع نشاء ها به 10 تا 15 سانتیمتر رسید در ردیفهایی به فاصله ی 50 سانتی متر و فاصله ی دو بوته در طول ردیف 25 سانتیمتر به زمین اصلی باید منتقل شود .
فصل پاییز یا اوایل بهار زمان مناسبی برای تکثیر رویشی آویشن است . گیاهان در ردیفهایی به فاصله ی 50 سانتیمتر و فاصله ی دو بوته در طول ردیف 25 سانتی متر باید کشت شوند .
مراقبت و نگهداری
آبیاری منظم و وجین علفهای هرز سطح خزانه ضرورت دارد . در طول رویش گیاهان ، مبارزه ی با علفهای هرز نیز ضروری است . وجین مکانیکی علفهای هرز سطح خزانه ضروری است . وجین مکانیکی علف های هرز به تنهایی کافی نیست و باید با استفاده از علف کشهای مناسب به مبارزه با آنها پرداخت . قبل از انتقال گیاهان از علف کش رونستار به مقدار 7 تا 8 لیتر در هکتار بصورت محلول پاشی میتوان استفاده کرد . زمان مناسب برای استفاده از این علف کش اواسط بهار ( اردیبهشت ) است . وجین مکانیکی علف های هرز چندساله ای که به علف کشها مقاوم شده اند ضرورت دارد . برای مبارزه ی شیمیایی با علف های هرز آویشن های چندساله در فصل پاییز ( مهر_آبان ) میتوان از علف کش سینبار به مقدار 2 تا 2/5 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود . پس از استفاده از این علف کش در صورت باقی ماندن علفهای هرز ، با استفاده از کولتیواتور باید به جمع آوری آنها اقدام نمود . در طول رویش آویشن میتوان بدون هیچ خطری از علف کش رونستار به مقدار 6 تا 8 لیتر در هکتار استفاده کرد . برگردان کردن خاک بین ردیفها به منظور تهویه نقش عمده ای در افزایش عملکرد پیکر رویشی دارد .
برداشت محصول
در سال اول رویش فقط یکبار محصول را میتوان برداشت کرد . در حالیکه در سالهای بعد دو یا حتی سه مرتبه میتوان اقدام به برداشت پیکر رویشی آویشن نمود . زمان مناسب برای اولین برداشت محصول آغاز گلدهی یعنی اواسط بهار ( اردیبهشت ) میباشد . دومین برداشت در آغاز گلدهی و اواسط تابستان ( مرداد ) انجام میگیرد . سومین و آخرین برداشت را اواسط پاییز ( آبان ) میتوان انجام داد . برداشت پیکر رویشی آویشن در ساعات مختلف شبانه روز نقش عمده ای در کمیت و کیفیت اسانس آویشن دارد . در این مورد تحقیقات نشان میدهد چنانچه پیکر رویشی ظهر هنگام تابش آفتاب برداشت شوند در مقایسه با برداشت در روزهای غیر آفتابی از مقادیر بیشتری اسانس برخوردار میباشند . گیاهان از فاصله ی 10 تا 15 سانتیمتری سطح زمین باید برداشت شوند . ساقه های چوبی ضخیم در کیفیت اسانس تاثیر بسیار نامطلوبی می گذارد . چنانچه هوا آفتابی باشد بهتر است گیاهان پس از برداشت برای مدتی روی زمین قرار گیرند تا پس از کاهش رطوبت به خشک کن منتقل شوند . دمای مناسب برای خشک کردن آویشن با استفاده از خشک کنهای الکتریکی 40 درجه ی سانتی گراد است .
عملکرد پیکر رویشی و اسانس در سنین مختلف گیاه متفاوت است . تحقیقات انجام شده در ایران نشان می دهد که در سال اول رویش ، عملکرد پیکر رویشی کم و در حالی که در سال دوم رویش عملکرد بطور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد .
جمع آوری بذر:
اگر هدف از کاشت آویشن جمع آوری بذر آنها باشد ، محصول را سالی یکبار و آن هم در آغاز مرحله ی رسیدن بذر باید برداشت کرد . تاخیر در برداشت مناسب نیست . زیرا بذر ها پس از رسیدن به اطراف ریزش می کنند . اندامهای برداشت شده را باید در سایه خشک ، سپس بذر ها را بوجاری ، تمیز و بسته بندی کرد . عملکرد بذر 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار میباشد .
