نحوه کاشت و پرورش زرشک

 ​

نام علمی:

Berberis vulgaris

تیره:

Berberidaceae

سابقه تاریخی

استفاده از این گیاه به عنوان دارو به دوره‌ی مصر باستان می رسد، که فرعون ها و ملکه ها، این گیاه را با تخم رازیانه به منظور درمان طاعون مصرف می کردند. این گیاه به طور رسمی در قرن هفتم میلادی شناخته شده است و پیدایش آن از نظر زمین شناسی به دوره ی ائوسن مربوط می شود. ولی در قرن هشتم میلادی معرفی گردیده است.

یونانیان قدیم با زرشک آشنایی نداشته اند، زیرا در کشور آن ها، این گیاه نمی روییده است. تصور می رود که رومیان قدیم نیز از آن استفاده نمی کرده اند. به نظر می رسد که Simon Januensis، نخستین کسی بود که در قرن هشتم، آن را به نام عربی Berberis به مردم معرفی کرد. از آن زمان به بعد، این گیاه به نام های غلط معرفی می شد. زیرا معمولا آن را با گیاهان خاردار دیگر، که ظاهر مشابه داشتند، اشتباه می گرفتند.

در سال ۱۵۵۴ میلادی Matthiole، نام Crespinus را بر آن قرار داد، که هنوز هم این گیاه به زبان ایتالیایی، به همین نام مشهور است. این دانشمند بعد از آن که متوجه شد، که در کتب علمی از این گیاه نام برده نشده است و هم چنین پس از آن که محقق نمود، این گیاه با Oxyacatha که دیوسکورید (Dioscoride) به آن اشاره کرده مشابهتی ندارد، مشخصات این گیاه را به صورت کامل تشریح کرد.

در این زمان از این گیاه جهت درمان اسهال های ساده، تب های صفراوی، خون روی ها، ورم لثه دندان و درد گلو (به صورت غرغره)، استفاده می شده است. در استعمال خارجی، آن را بر روی زخم، جهت مداوای جراحات قرار می دادند. در قرن هفدهم، ریشه و پوست ساقه آن، به عنوان صفرابر و رفع یرقان به کار می رفت. مصارف درمانی این گیاه، امروزه کم و بیش شباهت با قسمتی از مداواهای قرن های اخیر دارد.

گیاهشناسی

​

درختچه ای خاردار، به ارتفاع ۱ تا ۳ متر و دارای شاخه های شکننده است. ارتفاع بعضی از نمونه های آن در محیط های مساعد، به ۶ متر نیز می رسد. چوب آن، زرد رنگ است، به طوری که اگر شاخه آن شکسته شود، این رنگ به خوبی ظاهر می شود. شاخه های بلند این درختچه، تیغ های فراوان دارد. شاخه های کوتاه یا جوان آن، دارای برگ هایی به وضع متناوب یا تقریبا فراهم است.

برگ‌های این گیاه بیضی شکل، سبز تیره و مزه آن ترش است، که در برخی درختان صاف و در برخی دیگر دندانه دار است. کناره برگ برخی از آن ها، دندانه های منتهی به خارهای ریز و نازک دارد. برگ‌ها، در سطح رویی بدون روزنه هستند. گل های آن که در اردیبهشت و خرداد ظاهر می شوند، به رنگ زرد زیبا و مجتمع به صورت خوشه های آویخته است. هر خوشه دارای ۱۵ تا ۲۵ گل دارد. گلبرگ‌ ها از هم جدا و هر گل دارای شش گلبرگ است.

میوه کوچک، قرمز رنگ، بیضوی، به طول ۷ تا ۱۰ و به عرض ۳ تا ۴ میلی متر دارد. در داخل آن ۲ دانه (به ندرت ۳ دانه) کوچک و کشیده وجود دارد. بر روی میوه، برجستگی کوچکی دیده می شود، که معمولا وضع مسطح داشته و بقایای خامه از بین رفته است. میوه ی زرشک بسته و غیرشکوفا است، که ابتدا سبز و به مرور زرد رنگ و هنگام رسیدن کاملا قرمز و بسیار خوش رنگ می شود و دارای طعمی ترش است. میوه‌ی آن در ماه های مهر و آبان آماده برداشت می شود. این گیاه نسبت به زمستان های طولانی مقاوم است.

قسمت های مورد استفاده این گیاه، ریشه، پوست ریشه و ساقه ، برگ، گل و میوه آن است.

گونه های گیاه

از گیاه زرشک، نژادهای پرورش یافته ای وجود دارد، که به تفاوت میوه ای زرد رنگ، بنفش و یا آبی تیره دارند. زرشک گونه های مختلفی دارد، که مهم ترین آن ها زرشک بی‌هسته است، که مصرف خوراکی (زینت دهی غذا) دارد و نیز زرشک با هسته که به آن در مناطق مختلف زرشک هسته دار، زرشک دانه دار، زرشک آبی یا زرشک آبگیری می گویند و هر دانه آن دارای دو هسته است.

محل رویش

این درختچه در جنگل های اروپا و آسیا یافت می شود. در ارتفاعات البرز، اغلب همراه با درختان دیگر دیده می شود. گاهی به صورت وحشی در دامنه کوه‌های البرز و سایر نقاط کشور دیده شده است. از آن جایی که کوهستان یکی از اجزا طبیعی منطقه است، از همین جهت درختچه های زرشک در شرایط سخت و نامساعد نیز میوه‌ی فراوانی تولید می کنند.

نواحی کوهستانی شمال ایران، گیلان (رودبار)، مازندران (دره چالوس، کجور، بین نمازیه و زانوس در ۱۶۰۰ – ۲۴۰۰ متری جنگل کندوان ، پل زنگوله در ۲۵۰۰ متری، دره تالار)، گرگان (آلمه (محمد دربندی))، آذربایجان (قره داغ در نزدیکی حسن بیگلو) و بعضی نواحی خراسان.

از Berberis integerrima Bge که در منطقه وسیعی از ایران مانند خراسان (کپه داغ، ۴۵ کیلومتری شمال شرقی شیروان ، کوه علم در ارتفاعات متوسط ۱۳۰۰ متری، بین کلات و نادر در ۱۰۰۰ متری)، اطراف تهران (بالای پس قلعه و توچال)، شاهرود – بسطام و کرمان (بین درزین و سبزواران) می روید. هم چنین، در طب عوام کم و بیش استفاده مشابه به عمل می آید و به علاوه میوه آن به مصارف تغذیه می رسد.

برای خواندن ادامه مطلب نحوه کاشت و پرورش زرشک کلیک کنید.