داشتن یک خواب شبانه‌ی خوب و کافی یکی از مهم‌ترین کارهایی است که می‌توانید در جهت حفظ سلامتی بدن و همچنین آرامش فکر و ذهنتان انجام دهید. خواب کافی زمان و انرژی لازم را در اختیار بدن‌تان قرار میدهد تا از اضطراب‌ها و نگرانی‌های روز گذشته جدا شود و برای روز آینده بازیابی و بازسازی گردد. اما مسئله اینجاست که هنگامی که پای خواب در میان باشد، تنها کمّیت آن نیست که اهمیت دارد، بلکه کیفیت هم مهم است! اینکه در زمان بیداری چه احساسی دارید، به شدت به این بستگی دارد که چگونه می‌خوابید. به طور مشابه، درمان مسائلی مانند خستگی در طول روز و مشکلات خواب، معمولا در برنامه‌ی روزانه و سبک زندگی‌تان نهفته است.
ریتم طبیعی بدن‌تان را بشناسید
هماهنگ شدن با چرخه‌ی طبیعی خواب و بیداری بدن‌تان یا همان ریتم شبانه‌روزی، یکی از مهم‌ترین استراتژی‌ها برای بهتر خوابیدن است. اگر برنامه‌ی منظمی برای خواب و بیداری‌تان داشته باشید، احساس نشاط و شادابی بیشتری می‌کنید، نسبت به وقتی که همان ساعات خواب را داشته باشید، اما در زمان‌های نامشخص به خواب بروید، حتی اگر برنامه‌ی خوابتان را تنها یکی دو ساعت جابه‌جا کنید.
سعی کنید هر روز در زمان مشخصی بخوابید و بیدار شوید
این کار به تنظیم ساعت درونی بدن‌تان کمک میکند و کیفیت خوابتان را بهینه میکند. زمانی را برای خوابیدن انتخاب کنید که به طور طبیعی احساس خستگی می‌کنید تا مدام پهلو به پهلو نشوید. اگر به اندازه‌ی کافی بخوابید، باید بدون زنگ ساعت و به طور طبیعی بیدار شوید. اما اگر به زنگ زدن ساعت برای بیدار شدن نیاز دارید، بنابراین باید زودتر به خواب بروید.
از زیاد خوابیدن بپرهیزید، حتی در تعطیلات!
هرچه برنامه‌ی خوابتان در روزهای هفته با روزهای آخر هفته متفاوت‌تر باشد، نشانه‌های مشابهِ «حالت پرواززدگی» (jetlag) را بیشتر احساس خواهید کرد. اگر شب دیر خوابیده‌اید، برای جبران آن به جای صبح دیر بیدار شدن، چرت نیمروزی را انتخاب کنید. این کار به شما کمک میکند که کم‌خوابی‌تان را جبران کنید، بدون اینکه ریتم طبیعی خواب و بیداری‌تان را به هم بزنید.
درباره‌ی چرت زدن هوشمندانه عمل کنید
با اینکه چرت زدن روش خوبی برای جبران کمبود خواب است، اما اگر برای به خواب رفتن یا خوابیدن در شب مشکل دارید، چرت زدن ممکن است اوضاع را خراب‌تر کند. سعی کنید که در ساعات اولیه‌ی بعد از ظهر چرت بزنید و مدت آن را به تنها ۱۵ تا ۲۰ دقیقه محدود کنید.
با خواب‌آلودگی بعد از شام مقابله کنید
اگر خیلی زودتر از زمان خوابتان، خواب‌آلود می‌شوید، از روی کاناپه بلند شوید و کاری با تحرکِ متعادل انجام دهید، مانند شستن ظرف‌ها، زنگ زدن به یک دوست یا آماده کردن لباس‌های روز بعدتان. اگر تسلیم خواب‌آلودگی بعد از شام شوید، آخر شب از خواب بیدار می‌شوید و برای دوباره خوابیدن مشکل پیدا می‌کنید.
میزان نور را تنظیم کنید
«مِلاتونین» هورمونی طبیعی است که توسط میزان نور کنترل میشود و به تنظیم چرخه‌ی خواب و بیداری کمک میکند. هنگامی که در تاریکی قرار می‌گیرید، مغزتان «ملاتونین» بیشتری ترشح میکند که شما را خواب‌آلود میکند. اما در محیطی که نور وجود دارد، شما را هشیارتر میکند. هرچند، بسیاری از جنبه‌های زندگی مدرن میتواند تولید ملاتونین را در بدن تغییر دهد و ریتم شبانه‌روزی‌ِ بدن را جابه‌جا کند.
نکات زیر را به کار ببرید تا چرخه‌ی خواب و بیداری‌تان سرِ جای خود باقی بماند.
در طول روز:
صبح‌ها خودتان را در معرض نور خورشید قرار دهید
این کار هرچه به زمانی که از خواب بیدار می‌شوید، نزدیک‌تر باشد، بهتر است. برای نمونه، می‌توانید قهوه‌تان را در فضای آزاد بنوشید یا صبحانه‌تان را لب پنجره‌ای رو به آفتاب بخورید. نوری که به صورت‌تان می‌تابد، به بیدار و هشیارتر شدن‌تان کمک میکند.
در طول روز زمان بیشتری را در فضای آزاد سپری کنید
استراحت‌های کاری‌تان را بیرون و در نور آفتاب بگذرانید، در فضای آزاد ورزش کنید یا سگ‌تان را به جای شب، روزها به پیاده‌روی ببرید.
تا جایی که امکان دارد، در خانه یا محل کارتان از نور طبیعی استفاده کنید
پرده‌ها و کرکره‌ها را در طول روز باز بگذارید یا میز کارتان را به پنجره نزدیک‌تر کنید.
اگر لازم است، از «جعبه‌ی نوردرمانی» استفاده کنید
این وسیله نور خورشید را شبیه‌سازی میکند و به طور ویژه برای روزهای کوتاه زمستان بسیار مفید است.
شب‌ها:
یک تا دو ساعت قبل از زمان خوابیدن از صفحه‌های نمایش استفاده نکنید
نور آبی ساتع شده از صفحه‌ی موبایل، تبلت، کامپیوتر یا تلویزیون بسیار مخرب و مضر است. شما می‌توانید با استفاده از وسایلی با صفحات کوچک‌تر، کم کردن نور صفحه یا استفاده از نرم‌افزارهای تنظیم‌کننده‌ی نور صفحه مانند «اِف.لاکس» (f.lux) اثر مخرب نور آبی را کم کنید.
قید تلویزیون نگاه کردن تا دیر وقت را بزنید
نه‌تنها نور صفحه‌ی تلویزیون ترشح ملاتونین»را کاهش میدهد، بلکه بیشتر برنامه‌های تلویزیونی به جای اینکه آرامش‌بخش باشند، تحریک‌آمیز هستند و ایجاد هیجان میکنند. در عوض سعی کنید به موسیقی یا کتاب‌های صوتی گوش دهید.
در مورد کتابخوانهای الکترونیکی هوشمندانه عمل کنید
وسایلی که دارای نور پس‌زمینه هستند، مانند کیندِل فایِر یا آی‌پَد، بیش از کتابخوانهای الکترونیکی که خودشان منبع نور ندارند، مخرب هستند. به جای این وسایل می‌توانید همان کتاب‌های کاغذیِ دوست‌داشتنی را بخوانید.
هنگام خواب حتما اتاق‌تان را تاریک کنید
از پرده‌های ضخیم یا پشت‌پنجره‌ای‌های سایه‌ای استفاده کنید تا نوری از پنجره‌ها وارد نشود. حتی می‌توانید از چشم‌بند استفاده کنید. همچنین نور چشم‌های الکترونیکی وسایل داخل اتاق‌تان را بپوشانید.
اگر نیمه شب از خواب بیدار شدید، نور را زیاد نکنید
اگر برای حرکت کردن در خانه به نور احتیاج دارید، یک لامپ با نور کم و ملایم در راهرو یا دست‌شویی تعبیه کنید یا از چراغ قوه‌های کوچک استفاده کنید. این کار به اینکه راحت‌تر به خواب برگردید، کمک میکند.
به طور منظم ورزش کنید
کسانی که به طور منظم ورزش میکنند، خواب بهتری دارند و در طول روز احساس خواب‌آلودگی نمی‌کنند. ورزش منظم نشانه‌های بی‌خوابی و «آپنه‌ی خواب» (وقفه‌ی تنفسی در خواب) را بهبود می‌بخشد و مدت زمان مرحله‌ی عمیق و تجدیدکننده‌ی خواب را افزایش میدهد.
- هرچه با شور و نشاط و شدت بیشتری ورزش کنید، فواید آن برای بهبود خوابتان نیز بیشتر میشود. اما حتی ورزش‌های سبک نیز، مانند پیاده‌روی‌های روزانه‌ی ۱۰ دقیقه‌ای، کیفیت خوابتان را بهبود میدهد.
- ممکن است چند ماه طول بکشد تا تاثیر کامل ورزش منظم را روی بهبود خوابتان تجربه کنید. پس شکیبا باشید و روی ایجاد یک الگوی ورزشی پایدار و منظم تمرکز کنید.
برای خواب بهتر، ورزش‌تان را درست زمان‌بندی کنید
ورزش کردن سوخت‌وساز بدن را تسریع میکند، دمای بدن را افزایش میدهد و ترشح هورمون‌هایی مانند «کورتیزول» را شدت می‌بخشد. اگر صبح‌ها یا بعد از ظهرها ورزش کنید، مسئله‌ای نیست. اما ورزش کردن در زمان‌های خیلی نزدیک به زمان خواب، ممکن است در خوابتان اخلال ایجاد کند.
- ورزش‌های متعادل و سنگین را حداقل سه ساعت پیش از زمان خوابتان به پایان برسانید.
- اگر همچنان در خوابیدن مشکل دارید، تمرینات‌تان را باز هم زودتر تمام کنید.
- ریلکس کردن، ورزش‌های کم‌اثری مانند یوگا یا ورزش‌های کششی سبک در عصرها به بهتر خوابیدن کمک میکند.
مراقب خوردن و آشامیدن‌تان باشید
عادات غذایی‌تان در طول روز نقش مهمی در اینکه شب‌ها چطور می‌خوابید، دارند، به ویژه در ساعات پیش از خواب!
کافئین و نیکوتین را محدود کنید
احتمالا تعجب می‌کنید اگر بفهمید که کافئین ۱۰ تا ۱۲ ساعت پس از مصرف، باعث ایجاد مشکلات خواب میشود. به طور مشابه، سیگار کشیدن نیز یکی دیگر از محرک‌هایی است که خوابتان را تخریب میکند، به ویژه اگر قبل از خواب سیگار بکشید.
شام سنگین نخورید
سعی کنید شام را در ساعات اولیه‌ی شب بخورید و از خوردن غذاهای سنگین و پرانرژی تا دو ساعت پیش از زمان خواب پرهیز کنید. غذاهای تند یا اسیدی نیز باعث مشکلات معده یا سوزش سر معده میشوند.
شب‌ها زیاد مایعات ننوشید
نوشیدن مایعات فراوان باعث میشود که مجبور شوید در طول شب چندین بار به دست‌شویی بروید.
تنقلات شبانه به خوابیدن کمک میکند
برای برخی افراد، یک خوراکی سبک به خوابیدن‌شان کمک میکند. اما برای برخی دیگر، خوردن پیش از خواب منجر به سوءهاضمه میشود و خوابیدن را برای‌شان دشوار میکند. اگر دل‌تان می‌خواد قبل از خواب چیزی بخورید، پیشنهادهای زیر را امتحان کنید:
- نصف یک ساندویچ بوقلمون
- یک کاسه‌ی کوچک برشتوکِ غلات سبوس‌دار و کم‌شکر
- «گرانولا» با شیر یا ماست
- موز
آرام بگیرید و ذهنتان را خالی کنید
آیا شما هم شب‌ها خوابتان نمی‌برد و هر شب تا مدتی بیدارید؟ استرس، نگرانی و عصبانیت باقی‌مانده از مسائل طول روز، خوب خوابیدن را بسیار دشوار میکند.
- اگر شب‌ها اضطراب و نگرانی مزمن بر افکارتان چیره میشوند، گام‌هایی وجود دارد برای اینکه یاد بگیرید چگونگه از عادات روانی مضر رها شوید و به زندگی از دیدگاهی مثبت‌تر نگاه کنید. حتی شمردن ستاره‌ها نیز از نگران بودن در زمان خواب فایده‌ی بیشتری دارد.
- اگر استرس کاری، خانوادگی یا تحصیلی شب‌ها شما را بیدار نگه می‌دارد، در مورد مدیریت استرس به کمک احتیاج دارید. با یادگیری چگونگی مدیریت زمان‌تان به طور مؤثر، مدیریت استرس‌تان به روشی کارآمد و داشتن نگاهی آرام و مثبت به زندگی، شب‌ها خواب بهتری خواهید داشت.
- هرچه در طول روز ذهنتان بیشتر درگیر باشد، شب‌ها سخت‌تر آرام می‌گیرد و خالی میشود. در طول روز، بسیاری از ما بارها و بارها کارمان را متوقف می‌کنیم تا موبایل، ایمیل یا شبکه‌های اجتماعی‌مان را چک کنیم و با این کار استرس بیش از حدی به مغزمان وارد می‌کنیم. سعی کنید برای چنین کارهایی وقت جداگانه بگذارید و در هر زمان تنها روی یک کار تمرکز کنید. هنگامی که وقت خواب فرا می‌رسد، مغزتان به جست‌وجو برای درگیری‌های تازه عادت نمی‌کند و بهتر قادر خواهید بود که آرام بگیرید.
تکنیک‌های «ریلکسیشن» برای خواب بهتر
تمرین تکنیک‌های «ریلکسیشن» پیش از خواب، راهی عالی برای آرام گرفتن، آرامش ذهن و آماده شدن برای خواب است. موراد زیر را امتحان کنید:
نفس عمیق
چشم‌های‌تان را ببندید و نفس‌های عمیق و آهسته بکشید. هر بار نفس‌های‌تان را عمیق‌تر کنید.
آرام‌سازی گام به گامِ عضلات
از انگشتان پا شروع کنید، همه‌ی عضلات‌تان را تا جایی که می‌توانید منقبض کنید، سپس کاملا رها کنید. همین کار را ادامه دهید تا به سرتان برسید.
مکانی آرامش‌بخش و صلح‌آمیز را تصور کنید
چشم‌های‌تان را ببندید و مکانی را تصور کنید که آرام و صلح‌آمیز باشد. روی این موضوع تمرکز کنید که چنین مکانی چه احساسی به شما میدهد.
مراسم خواب که به آرام شدن کمک میکند
فهرستی از کارهای آرامش‌بخش تهیه کنید تا برای آرامش گرفتن پیش از خواب به شما کمک کند.
- در نور ملایم، کتاب یا مجله‌ای بخوانید
- دوش آب گرم بگیرید
- به موسیقی گوش کنید
- حرکات کششی ساده انجام دهید
- با سرگرمی مورد علاقه‌تان خودتان را آرام کنید
- به کتاب‌های صوتی گوش کنید
- چیزهایی را برای روز بعد آماده کنید
- هنگامی که زمان خواب فرا می‌رسد، نور را کم کنید
محیط خوابتان را بهبود بخشید
یک برنامه‌ی زمان خواب آرامش‌بخش، پیامی بسیار قوی به مغز می‌فرستد که الان وقت آرام شدن و رها کردن استرس‌های روزانه است. گاهی حتی تغییرات کوچک در محیط نیز میتوانند کیفیت خوابتان را به شدت تغییر دهند.
اتاق خوابتان را تاریک، خنک و ساکت نگه دارید
صداها را کم کنید
اگر نمی‌توانید صداهای اطراف، ترافیک یا خانه‌تان را حذف کنید یا نادیده بگیرید، سعی کنید آنها را تحت پوشش صدای یک فن یا یک وسیله‌ی برقی قرار دهید. گوشی‌های خواب هم میتوانند به شما کمک کنند.
اتاق‌تان را خنک نگه دارید
بیشتر افراد در اتاقی که اندکی خنک باشد، یعنی دمای آن حدود ۱۸ درجه‌ی سانتی‌گراد باشد و تهویه‌ی مناسبی داشته باشد، راحت‌تر می‌خوابند. اتاق خواب خیلی گرم یا خیلی سرد، کیفیت خواب را مختل میکند.
از راحت بودن تخت‌تان اطمینان حاصل کنید
روتختی‌تان باید به شکلی باشد که فضای کافی در اختیار شما بگذارد تا به راحتی دراز بکشید و بتوانید بدون گره خوردن میان ملحفه‌ها، غلت بزنید. اگر صبح‌ها با گردن‌درد یا گرفتگی پشت‌تان از خواب بیدار می‌شوید، باید تشک‌های مختلفی با سفتی کم و زیاد، روکش‌های فومی متفاوت و بالش‌هایی با ارتفاع‌های متفاوت را امتحان کنید تا ببینید با کدام‌شان راحت‌ترید.
تخت‌خواب‌تان را تنها به خواب و رابطه‌ی زناشویی اختصاص دهید
اگر در تخت‌خواب‌تان کار نکنید، تلویزیون تماشا نکنید و با لپ‌تاپ‌تان مشغول نشوید، مغزتان نسبت به تختخواب شرطی شده و آن را تنها با خواب و رابطه‌ی زناشویی مرتبط می‌داند. این به شما کمک میکند تا شب‌ها راحت‌تر آرام بگیرید و بخوابید.
روش‌هایی برای برگشتن به خواب
بیدار شدن از خواب در شب امری عادی است، اما اگر برای دوباره به خواب رفتن مشکل دارید، نکات زیر میتوانند به شما کمک کنند:
فکر و خیال را رها کنید
اگرچه ممکن است دشوار باشد، سعی کنید نگران این نباشید که شاید دوباره خوابتان نَبَرد. چون این نگرانی فقط بدن‌تان را به بیدار ماندن تشویق میکند. برای اینکه به نخوابیدن فکر نکنید، بر احساسات درونی بدن‌تان تمرکز کنید یا تمرینات تنفسی انجام دهید. یک نفس عمیق بکشید، سپس در حالی که یک «آه» طولانی می‌کشید، به آهستگی نفس‌تان را بیرون دهید. یک نفس دیگر بکشید و این کار را ادامه دهید.
ریلکسیشن را به عنوان هدف‌تان در نظر بگیرید، نه خواب را!
اگر در دوباره به خواب رفتن مشکل دارید، یک تکنیک «ریلکسیشن» مانند تصویرسازی، آرام‌سازیِ گام‌به‌گام عضلات یا مدیتِیشن را امتحان کنید، اینها کارهایی هستند که بدون اینکه از تخت پایین بیایید، نیز می‌توانید انجام‌شان دهید. با اینکه ریلکسیشن جایگزین خواب نمی‌شود، اما به جوان‌سازی بدن کمک میکند.
کاری آرام و بدون هیجان انجام دهید
اگر بیش از ۱۵ دقیقه بیدار ماندید، از تخت‌تان بیرون بیایید و کاری آرام و بدون هیجان، مانند کتاب خواندن انجام دهید. نور محیط را کم نگه دارید و از صفحه‌های نورانیِ لپ‌تاپ و موبایل و تلویزیون دوری کنید تا بدن‌تان احساس نکند که الان وقت بیدار شدن است.
نگرانی‌ها و طوفان‌های ذهنی را به تعویق بیندازید
اگر نیمه شب از خواب بیدار شدید و احساس کردید نگران مسئله‌ی خاصی هستید، آن را روی یک تکه کاغذ یادداشت کنید و نگرانی در مورد آن را تا صبح روز بعد، که حل کردن آن مسئله راحت‌تر خواهد بود، به تعویق بیندازید. به طور مشابه، اگر ایده‌ای عالی دارید که اجازه نمی‌دهد به خواب بروید، آن را یادداشت کنید و با در نظر داشتن این نکته که پس از یک خواب شبانه‌ی درست و حسابی، بهره‌وری و کارایی بیشتری خواهید داشت، به خواب بروید.
هنوز هم برای خوابیدن مشکل دارید؟
اگر علی‌رغم همه‌ی تلاش‌های‌تان برای کمک به خودتان در این زمینه، هنوز هم با یک یا چند تا از نشانه‌های زیر درگیر هستید، احتمالا مبتلا به اختلال خواب هستید که به درمان‌های بیشتری نیاز دارد:
- خواب‌آلودگی و خستگیِ همیشگی در طول روز
- خروپف‌های بلند و پرسروصدا به همراه وقفه‌های تنفسی
- دشواری در به خواب رفتن یا در خواب ماندن
- خواب بی‌کیفیت و بدون نشاط‌بخشی
- سردردهای صبحگاهی همیشگی
- احساس خزش در پاها و بازوها در شب
- ناتوانی در حرکت هنگام به خواب رفتن و بیدار شدن
- تکان خوردن و حرکت کردن در هنگام رویابینی
- به خواب رفتن در زمان‌های مناسب
چک‌لیستِ بهبود خواب
برای نظارت بر پیشرفت‌تان در استفاده از موارد گفته شده برای بهبود کیفیت خوابتان، از این چک‌لیست استفاده کنید. کیفیت خوابتان را در روزهایی که به این نکات عمل می‌کنید و روزهایی که آنها را نادیده می‌گیرید، مقایسه کنید.
۲۰ راهکار برای داشتن خواب آرام و راحت
با اجرای چند روش ساده زیر می توان خواب آرام و راحت و بدون دغدغه داشت:
- کارها و فعالیتهای روزانه خود را تا چند ساعت قبل از خواب به پایان برسانید و هنگام خوابیدن همه آنها را فراموش کنید.
- پیش از آنکه زمان خوابتان فرا برسد سعی کنید به اموری بپردازید که ذهنتان را آرام کند و از مسائل و مشکلات روزانه فارغ سازد.
- سعی کنید یک تا دوساعت قبل از خواب از ورزش های سبک و ملایم مانند پیاده روی استفاده کنید.
- حتما ساعت مشخصی را برای خوابیدن خود معین نمایید.
- از خوابیدن های طولانی و چرت زدنهای گاه و بیگاه در بین روز خودداری کنید.
- روزانه حداقّل بیست دقیقه ورزش نمایید.زیرا ورزش کردن موجب آرامش اعصابتان شده و باعث میشود در زمان خواب آرام و راحت تر باشید و احساس بهتری داشته باشید.
- از پرداختن به بحث و جدل و مشغول شدن به امور ناراحت کننده در ساعات نزدیک به زمان خوابتان به کلی پرهیز نمایید.
- حداقّل دو ساعت قبل از خوابیدن از کشیدن سیگار پرهیز کنید.
- اگر قبل از خواب کتاب میخوانید حتما به مطالعه کتابهایی بپردازید که نیاز به تجزیه و تحلیل نداشته باشد و ذهن شما را مشغول و درگیر نسازد.
- هنگام خواب حتما محیط خانه را کاملا ساکت و آرام کنید و تلفنهای منزل و همراه خویش را خاموش نمایید.
- قبل از خوابیدن از تماشای فیلمهایی که موجب ایجاد استرس و نگرانی و تشویش در شما میگردند،خودداری نمایید.
- تختخواب یا تشکی که برای خواب و استراحت استفاده می نمایی باید نرم و راحت باشد.تختخواب سرو صدا ایجاد نکند وخیلی کوچک وباریک نباشد وتشک گود و فرو رفته و سخت و آزار دهنده نباشد.ملحفه ها و پتوها از جنس خشن و زبر و یا بیش از حد کلفت و سنگین ویا نازک و سبک نباشند.
- پرهیز از نوشیدن قهوه و یا سایر نوشیدنیهای گرم و شیرین کافئین دار
- خوردن یک عدد سیب و یا یک فنجان چای بابونه قبل از خواب میتواند بسیار آرامبخش، مفید و موثر باشد.
- از بالش مناسبی برای خوابیدن استفاده نمایید که متناسب با نیاز شما نرم یا سفت باشد.
- استراحت در اتاق کاملا تاریک آرام بخش تر است و سیستم عصبی شما میتواند بیشتر وبهتر استراحت نماید اما اگر عادت دارید تا از چراغ خواب استفاده نمایید حتما از چراغ خوابی با نور ملایم استفاده کنید.
- برای داشتن خواب آرام و راحت ، از مصرف غذا های سنگین و چرب و پر نمک در وعده غذایی شام خودداری نمایید.
- مصرف ویتامین های گروه B به داشتن خواب آرام و راحت و عمیق کمک میکند.این ویتامین ها به طور طبیعی در جوانه گندم، موز، تخمه آفتابگردان موجود است. همچنین مصرف قرص های ویتامین B1 بسیار مفید و کمک کننده است.
- استفاده از سبزیجاتی مانند کاهو و اسفناج و کلم و….در وعده غذایی شام، برای داشتن خواب آرام و راحت شبانه بسیار مفید است.
- گنجاندن موادغذایی ای که حاوی کلسیم و پروتیین هستند در وعده غذایی شام توصیه میشود.
