همه چیز درباره گیاه بابونه گاوچشم

نام علمی:

Tanacetum parthenium

تیره:

Asteraceae

بابونه گاوی در نواحی مرتفع ایران از جمله در بلندی‌های بالای ۲۵۰۰ متر در استان کهگیلویه و بویراحمد، در روستای لیند سوادکوه با ارتفاع ۲۰۰۰ متر در استان مازندران و در جنگل های ارسباران می‌روید.در نواحی روستاهای واقع در گرکن جنوبی از توابع شهرستان مبارکه استان اصفهان نیز یافت می شود.

عصاره به دست آمده از این گیاه دارویی، از سرشاخه‌های گلدار آن به دست می‌آید. ماده مؤثر موجود در این عصاره پارتنولید است؛ که تأثیرات ضد التهابی، ضد اسپاسمی و ضد میگرنی دارد.

گیاهشناسی

بابونه گاو چشم گیاهی علفی و چند ساله است. این گیاه متعلق به تیره کاسنی (گل ستاره ای ها) بوده و منشا آن قزاقستان، آسیای میانه و نواحی مدیترانه گزارش شده است. بابونه گاو چشم در اروپا، آمریکا و آسیا گسترش دارد.

ارتفاع این گیاه متفاوت است و بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش داشته و بین 45 تا 70 سانتی متر می باشد. ساقه مستقیم، چند ضلعی و دارای شیار های طولی بوده و رنگ آن سبز است و گاهی به علت تجمع آنتوسیانین ها، رنگ ساقه قرمز مایل به قهوه ای دیده می شود. قسمت فوقانی انشعاب های فراوانی دارد. بخش پایینی ساقه به خصوص در گیاهان چند ساله ضخیم و چوبی می شود.

برگ ها، سبز روشن متمایل به زرد و دارای طعمی تلخ بوده و هنگام له شده بویی تند و معطر دارند. پهنک برگ به شکل تخم مرغ، منقسم و سطح آنها پوشیده از کرک های کوتاه است. طول برگ ها متفاوت بوده و بین 3 تا 12 (به ندرت 15) سانتی متر است. برگ های قسمت پایینی گیاه دارای دمبرگ بلندی است که به طرف بالا دمبرگ ها کوتاه و تقریبا بدون دمبرگ می شوند.

گل ها در انتهای ساقه اصلی و ساقه های فرعی پدیدار می شوند. قطر گل ها بین 6/0 تا 6/1 سانتی متر است. اگر چه در برخی شرایط اقلیمی قطر گل ها به 2 تا 2/2 سانتی متر هم می رسد. گل ها دو جنسی (نر – ماده) و خودگشن بوده و از دو نوع گلچه تشکیل شده اند. گلچه های لوله ای که زرد رنگ هستند و طول آنها به 8/1 میلی متر می رسد. این گلچه ها در ناحیه مرکزی گل دارند. گلچه های زبانه ای سفید رنگ بوده و طول هر یک از گلچه های زبانه ای به پنج تا هفت و به ندرت به 12 میلی متر و عرض آن به دو تا چهار میلی متر می رسد. تعداد گلچه های زبانه ای 12 تا 20 عدد بوده که در اطراف گل قرار دارند.

بابونه گاو چشم گیاهی دیپلوئید (18 = n2) است.

میوه این گیاه فندقه و طول آن 1 تا 5 میلی متر است. وزن هزار دانه یک گرم می باشد.

پیکر رویشی این گیاه حاوی اسانس و پارتنولید است.

مقدار اسانس پیکر رویشی و کیفیت آن به شدت بستگی به رقم، شرایط اقلیمی محل رویش و زمان برداشت گیاه داشته و بین 2/0 (دو دهم) تا 6/0 (شش دهم) درصد متفاوت است. مهمترین ترکیب های اسانس را کامفور، کریزانتیل استات، کامفن و پاراسمین تشکیل می دهد.

پارتنولید از گروه سزکویی ترپن لاکتون ها است که نقش عمده ای در کاهش علائم و معالجه سر درد های میگرنی دارد. مقدار پارتنولید در پیکر رویشی متفاوت و بین 03/0 (سه صدم) تا 6/0 (شش دهم) درصد است.

مقدار این ماده در بابونه گاو چشم رقم زرد بند که توسط مرحوم دکتر امید بیگی اصلاح گردیده است حدود 2 درصد گزارش شده است. بابونه گاو چشم رقم زرد بند دارای گلچه های لوله ای سفید رنگ بوده و قطر گل های آن بیش از 5/1 سانتی متر می باشد.

این گل ها بر خلاف گل های بابونه گاو چشم معمولی فاقد گلچه های زرد رنگ می باشد.

با افزایش سن گیاه، میزان پارتنولید افزایش می یابد. به طوری که گیاهان دو ساله از مقادیر بیشتری پارتنولید در مقایسه با گیاهان یک ساله برخوردارند.

پارتنولید در برگ ها و گل های این گیاه ساخته و ذخیره می شود و با افزایش تعداد گل در گیاه، مقدار پارتنولید نیز افزایش می یابد. طبق برخی گزارش ها مقدار پارتنولید در گل تا چهار برابر بیش از مقدار آن در برگ هاست.

تحقیقات همچنین نشان می دهد که گل ها بشترین مقدار و ساقه های سبز کمترین مقدار پارتنولید را دارا می باشند.

بابونه گاو چشم حاوی فلاون گلیکوزید ها نظیر آپی جنین، لوتئولین و تانتین نیز می باشد.

کومارین، تانن، مقدار کمی پیرترین و ملاتونین از ترکیب های دیگر موجود در پیکر رویشی بابونه گاو چشم است.

کاربردها

بابونه گاو چشم از گیاهانی است که در زمان های گذشته برای درمان برخی بیماری ها مورد استفاده قرار می گرفته است. نام لاتین پارتنیوم که به این گیاه اطلاق شده به معنای دختر است، چرا که در گذشته معتقد بودن بسیاری از بیماری های مربوط به زنان را می توان با این گیاه معالجه کرد. به طوری که از زمان های گذشته بابونه گاو چشم برای درمان قاعدگی دردناک استفاده می شده است. در رم باستان این گیاه را در زمان شروع قاعدگی و همچنین هنگام وضع حمل، برای کمک به دفع جفت از طریق افزایش انقباضات رحم به کار می گرفته اند. دیوسکورید در قرن اول میلادی اظهار داشت که بابونه گاو چشم برای معالجه التهاب ها بسیار موثر است. نیکلاس کولپیر از حکمای معروف اروپا در قرن هفدهم میلادی، پیکر رویشی بابونه گاو چشم را برای درمان ناراحتی های زنان و سر در تجویز می کرده است. نام انگلیسی این گیاه (فیورفیو) از کلمه لاتین فبریفیوجیا مشتق شده است که به معنای پایین آورنده تب است و نشان می دهد که در طب سنتی برخی کشور ها از بابونه گاو چشم برای کاهش تب استفاده می شده است. از پیکر رویشی بابونه گاو چشم در بسیاری از مراجع علمی به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد تایید قرار گرفته است. اسانس بابونه گاو چشم خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی دارد.

در صنایع دارو سازی از پارتنولید موجود در پیکر رویشی بابونه گاو چشم داروهایی جهت کاهش و معالجه سر درد های میگرونی تهیه می شود. در سال 1978 در یکی از مجلات علمی – تحقیقاتی گزارش شده است که یک بانوی 68 ساله ای که از سن 16 سالگی از بیماری میگرن رنج برده، با استفاده از پیکر رویشی این گیاه بهبود یافته است. به این ترتیب بابونه گاو چشم از سال 1980 در کشور های انگلیس، فرانسه و کانادا به عنوان گیاهی مناسب برای سر درد های میگرنی معرفی گردید. از همان هنگام تحقیقات بالینی گسترده ای بر روی خواص درمانی این گیاه انجام شد و از اواخر سال 1990 دارو های حاصل از آن به عنوان پر فروش ترین دارو های گیاهی در اروپا معرفی گردید.

تحقیقات انجام شده نشان می دهد، مصرف بابونه گاو چشم می تواند شدت و تعداد دفعات حمله های میگری را کاهش دهد.

طی آزمایش های بالینی متعدد که توسط انجمن سر درد آمریکا انجام شد، تاثیر دارو های مختلف در پیشگیری از میگرن مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیقات نشان می دهد که درمان میگرن با استفاده از داروهای حاصل از گیاه بابونه گاو چشم بسیار موثر بوده است. در این مطالعات همچنین مشخص گردید که علایم میگرنی از قبیل تهوع و حساسیت به نور و صدا در بیماران میگرنی که از مواد موثره بابونه گاو چشم استفاده کرده بودند در مقایسه با افرادی که از دارو نما استفاده کرده بودن به طور معنی داری کاهش یافته و قطع دارو در این بیماران سبب افزایش وقوع سر درد های میگرنی گردید.

تحقیقات اخیر نشان می دهد که سزکویی لاکتون ها از جمله پارتنولید که اصلی ترین ماده موثره این گیاه می باشد، نقش موثی د جلوگیری از تکثیر سلول های سرطانی و تومور های بدخیم در انسان دارد.

در حال حاضر دارو های متعددی در انوا مختلف دارویی (قرص، کپسول، قطره، شربت و …) از این گیاه تهیه و به بازار های دارویی جهان عرضه شده است.

بابونه گاو چشم در برخی کشور ها به عنوان گیاهی زینتی در باغ ها و پارک ها کشت می شود.

بابونه گاو چشم به بابونه گاوی و بابونه کبیر نیز معروف است.

خواص دارویی

بابونه­ گاوی دارای خواص ضد التهاب ، شل کننده عروق خونی ، آرامبخش ، محرک سیستم گوارشی ، قاعده آور و دافع انگل­های داخلی است. بخش­های هوایی گیاه به شکل مرهم و به مقدار کم به شکل خوراکی برای رفع سردردهای ناشی از میگرن استفاده می­شود و نیز بخور دادن ناحیه­ واژن پس از زایمان برای درد قاعدگی مفید است و باید قبل از گلدهی جمع آوری گردند.

توصیه ­ها و تجویزها درباره بابونه گاوی (گاو چشم):

برگ تازه بابونه گاوی (گاو چشم) : برای پیشگیری از میگرن روزی یک برگ تازه آن را میل کنید.

دمکرده بابونه گاوی (گاو چشم) : برای رفع درد قاعدگی به شکل بخور و رقیق شده با آب برای تقویب رحم روزانه 3 فنجان مصرف کنید. برای تهیه این دمکرده مقدار 15 گرم گیاه را در نیم لیتر آب جوش به مدت 5 دقیقه دمکره و استفاده کنید.

تنتور بابونه گاوی (گاو چشم) : تنتور تهیه شده از این گیاه به مقدار 5 الی 10 قطره هر 30 دقیقه یک بار برای درمان میگرن مصرف کنید. همچنین برای درمان آرتریت مقدار 2 میلی لیتر از تنتور را سه بار در روز همراه با سایر داروهای گیاهی مصرف کنید.

مرهم بابونه گاوی (گاو چشم) : بخش­های هوایی تازه را در اندکی روغن تفت داده و برای رفع دردهای قولنجی سیستم گوارشی آن را به شکل گرم بر روی شکم قراردهید.

احتیاط در مصرف بابونه گاوی (گاو چشم) : ترکیبات گیاه تازه موجب ایجاد حساسیت و زخم در مخاط دهان می­شود برای  رفع این عارضه می­توان از برگ­های پخته استفاده کرد. افرادی که از داروهای رقیق کننده­ خون و داروی وافارین استفاده می­کنند از مصرف آن خودداری کنند.

موارد منع مصرف

• از مصرف این عصاره در زمان بارداری و شیردهی خودداری شود.
• از مصرف همزمان این عصاره با داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID) خودداری شود.
• با توجه به اینکه تاناستوم از تجمع پلاکت‌ها جلوگیری می‌کند از این رو می‌بایست در استفاده همزمان این گیاه با سایر داروهای ضد تجمع پلاکتی (آنتی کواگولانت) مانند آسپیرین و دی پریدامول جانب احتیاط رعایت شود.
• چنانچه قصد توقف درمان یا ایجاد وقفه در آن را دارید، دوز مصرفی را به تدریج کاهش دهید.
• افرادی با سابقه حساسیت به گیاهان خانواده کاسنی از مصرف این فراورده اجتناب نمایید.

نیازهای اکولوژیکی

بابونه گاوی چشم گیاهی روز بلند است و در طول رویش برای رشد و نمو مطلوب به نور کافی نیازمند است.

در یک تحقیق که در گلخانه انجام شد، یک هفته قبل از برداشت پیکر رویشی فواصل گلدان ها از 15 سانتی متر به 45 سانتی متر افزایش یافت. نتایج نشان داد که میزان پارتنولید گیاهانی که با فاصله 45 سانتی متر از یکدیگر قرار گرفته بودند نسبت به شاهد (فواصل 15 سانتی متر) سه برابر افزایش یافته است.

بابونه گاو چشم گیاهی مقاوم به سرما می باشد ولی درجه حرارت های بالا نقش عمده ای در افزایش عملکرد پیکر رویشی و مواد موثره آن دارد.

بذر این گیاه برای جوانه زدن به نور نیاز دارد، از این رو بذر های این گیاه باید سطحی کشت شوند.

دمای مطلوب برای سبز شدن بذر بابونه گاو چشم 15 درجه سانتی گراد است. بذر ها در این دما طی 10 تا 15 روز سبز می شوند. دمای مطلوب برای رشد گیاه در گلخانه 20 درجه سانتی گراد در روز و 16 درجه سانتی گراد در شب به همراه 16 ساعت روشنایی ذکر شده است.

این گیاه مقتوم به خشکی است. تحقیقات نشان می دهد تجمع پارتنولید تحت تاثیر تنش خشکی افزایش می یابد. در حالی که ترکیب های فنلی آن تحت شرایط خشکی کاهش می یابد.

افزایش یک ماده موثره و کاهش ماده موثره دیگر تحت تاثیر تنش خشکی بیانگر آن است که میزان مواد موثره این گیاه به شدت متاثر از شرایط اقلیمی است.

بابونه گاو چشم به آبیاری های سنگین حساس است و شرایط غرقابی سبب خشک شدن گیاهان می شود. انجام آبیاری تکمیلی در فصول خشک سال سبب افزایش عملکرد محصول پیکر رویشی می شود.

تحقیقات نشان می دهد مکان کاشت در رشد و نمو، عملکرد پیکر رویشی و کمیت و کبفیت مواد موثره بابونه گاو چشم موثر است.

بابونه گاو چشم در هر نوع خاکی می روید. ولی خاک های با بافت متوسط و حاوی ترکیب های کلسیم خاکی های مناسبی برای کشت این گیاه گزارش شده است.

تناوب کاشت

بابونه گاو چشم را با هر گیاهی می توان به تناوب کشت کرد ولی بهتر است با گیاهانی به تناوب کشت شود که بتوان آنها را در فصل تابستان برداشت کرده و در فصل پاییز اقدام به آماده سازی زمین نمود. این گیاه را می توان دو تا چهار سال و سپس با گیاهان مناسب به تناوب کشت کرد.

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

مواد و عناصر غذایی کافی نقش موثری در افزایش عملکرد پیکر رویشی و بهبود کمیت و کیفیت مواد موثره این گیاه دارد. محققین معتقدند ازت نقش عمده ای در افزایش عملکرد و مقدار سزکویی ترپن لاکتون ها این گیاه دارد. به طوری که عده ای از محققان 100 کیلو گرم در هکتار ازت را برای این گیاه مناسب می دانند و معتقدند این مقدار ازت سبب افزایش عملکرد پیکر رویشی و میزان پارتنولید گیاه می شود. در حالی که عده ای 150 کیلو گرم در هکتار ازت را برای بابونه گاو چشم توصیه می کنند.

تحقیقات همچنین نشان می دهد، حداکثر محصول پیکر رویشی و پارتنولید با توزیع 200 کیلو گرم در هکتار اکسید فسفر حاصل می شود..

مصرف مقدار مناسب فسفر در کمیت و کیفیت اسانس این گیاه نیز موثر است. از این رو محققان معتقدند نیاز غذایی این گیاه در شرایط اقلیمی خود باید مورد بررسی قرار گیرد.

تحقیقات نشان می دهد این گیاه به 70 تا 100 کیلو گرم در هکتار ازت، 50 تا 60 کیلو گرم در هکتار اکسید فسفر و 50 تا 70 کیلو گرم در هکتار اکسید پتاس نیاز دارد. پس از برداشت پیکر رویشی باید 40 تا 50 کیلو گرم ازت به همراه آبیاری در اختیار گیاهان قرار گیرد.

بابونه گاو چشم در طول رویش مقادیر قابل توجهی عناصر میکرو مانند منیزیم (2400 پی پی ام)، مس (5800 پی پی ام)، منگنز (81 پی پی ام)، سدیم (48 پی پی ام) و سیلیکون (46 پی پی ام) را در خود ذخیره می کند. از این استفاده از عناصر منیزیم، سدیم، منگنز، مس و سیلیکون به صورت محلول پاشی برای افزایش عملکرد گیاهان توصیه می شود.

آماده سازی خاک

از آنجا که این گیاه چند سال در یک زمین باقی می ماند، لذا انجام عملیات خاک ورزی مناسب برای کشت این گیاه بسیار ضروری است. به طوری که فصل پاییز باید شخم متوسطی به عمق 15 تا 20 سانتی متر زده شود و سطح زمین را برای انتقال و کشت نشا های بابونه گاو چشم آماده نمود. هنگام کشت، زمین باید فاقد هر گونه علف هرز باشد.

تاریخ و فواصل کاشت

نیمه دوم اسفند زمان مناسبی برای کاشت بذر در خزانه هوای آزاد است. در این صورت با توجه به شرایط اقلیمی محل کشت، اواخر اردیبهشت ماه زمان مناسبی برای انتقال نشا ها از خزانه به زمین اصلی است.

تراکم گیاه نقش مهمی در افزایش عملکرد محصول بابونه گاو چشم دارد. تحقیقات نشان می دهد در شرایط اقلیمی تهران، کاشت نشا در ردیف هایی به فاصله 35 سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف 20 سانتی متر (3/14 بوته در هر متر مربع) مناسب بوده و سبب افزایش عملکرد پیکر رویشی گیاه می شود.

برنات معتقد است که در شرایط اقلیمی مرکز اروپا نشا ها باید در ردیف هایی به فاصله 60 تا 70 سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف 30 تا 40 سانتی متر کشت شوند.

پاییز زمان مناسبی برای تکثیر رویشی بابونه گاو چشم است. در این صورت توصیه می شود بوته ها در ردیف هایی به فاصله 35 تا 40 و فاصله دو بوته در طول ردیف نیز 20 تا 25 سانتی متر در زمین اصلی شوند.

روش کاشت

کاشت و تکثیر بابونه گاو چشم از طریق جنسی و غیر جنسی امکان پذیر است. به طور مستقیم و غیر مستقیم می توان اقدام به کشت این گیاه نمود.

کاشت مستقیم بابونه گاو چشم در زمین اصلی دشوار است مگر در سطوح کوچک کشت. از این توصیه می شود کشت بابونه گاو چشم به صورت غیر مستقیم انجام شود.

در این روش، بذر ها را باید در زمان مناسب در خزانه هوای آزاد (که بستر آن کاملا آماده شده است) کشت کرد. بذور جهت جوانه زنی به نور نیاز دارند. از این بذر ها باید به طور سطحی روی خاک کشت شوند. پس از آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه، نشا ها را باید در زمان مناسب به زمین اصلی منتقل نمود.

تراکم یکی از فاکتور هایی است که برای به حداقل رساندن رقابت بین افراد یک گونه انجام می گیرد. از آنجا که نور نقش عمده ای در کمیت و کیفیت مواد موثره این گیاه ایفا می کند، لذا در شرایط اقلیمی متفاوت تعیین تراکم مناسب باید تحقیق و بررسی قرار گیرد. برنات تراکم مناسب این گیاه را در مر کز اروپا 45 تا 50 هزار بوته در هکتار توصیه کرده است.

تکثیر رویشی این گیاه از طریق تقسیم بوته نیز امکان پذیر بوده و به ندرت (مگر در موارد ضروری) انجام می شود. در این روش بوته های سه تا چهار ساله، سالم و عاری از هر گونه، بیماری قارچی یا باکتریایی را در زمان مناسب از خاک خارج کرده و به چند قسمت تقسیم و با فواصل ذکر شده در زمین مورد نظر کشت و بلافاصله آبیاری می نمایند.

مراقبت و نگهداری

وجین علف های هرز سطح خزانه و آبیاری منظم  آنها نقش مهمی در رویش بذر ها و تولید نشا های مناسب دارد. پس از انتقال نشا ها به زمین اصلی نیز آبیاری منظم و به موقع گیاهان در افزایش عملکرد محصول پیکر رویشی و مواد موثره آنها بسیار موثر است.

مبارزه با علف های هرز در طول رویش گیاهان نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد. لذا توصیه می شود در سال اول رویش، دو تا سه بار اقدام به وجین مکانیکی (دستی یا توسط کولتیواتور) علف های هرز گردد.

در طول رویش گیاهان می توان از علف کش های شیمیایی نیز استفاده کرد. در سال اول رویش می توان از علف کش پیوت (با ماده موثره ایماز تاپیر) به مقدار 4/0 (چهار دهم) تا 5/0 (پنج دهم) لیتر در هکتار و یا علف کش پاردنر (با ماده موثره بروموکسی نیل) به مقدار 5/1 تا 2 لیتر در هکتار استفاده کرد. از سال دوم رویش نیز می توان از علف کش هایی که ماده موثره آنها را پندیمتالین تشکیل (مانند استامپ) به مقدار 4 تا 6 در هکتار پس از رویش گیاهان استفاده نمود.

در سال دوم رویش، گیاهان حساسیت کمتری به علف های هرز نشان می دهند. به طوری که با رشد سریع خود فواصل بین ردیف ها بسته و امکان رویش علف های هرز وجود نخواهد داشت.

تاکنون آفت یا بیماری خاصی بر روی بابونه گاو چشم مشاهده نشده است.

برداشت محصول

زمان و چگونگی برداشت پیکر رویشی نقش مهمی در کمیت و کیفیت محصول بابونه گاو چشم دارد. به طوری که گیاهان برداشت شده در تابستان در مقایسه با گیاهان برداشت شده در پاییز از میزان پارتنولید بیشتری برخوردارند.

تحقیقات نشان می دهد که براشت پیکر رویشی قبل از مرحله گلدهی مناسب نیست و گیاهان از حداقل مقدار ماده موثره برخوردار می باشند. مقدار پارتنولید با افزایش گلدهی در گیاه افزایش می یابد. لذا مناسب ترین زمان برداشت محصول، مرحله گلدهی کامل است.

تحقیقات نشان می دهد هنگامی که گیاهان در مرحله ده درصد گلدهی برداشت شوند. میزان عملکرد پیکر رویشی 12 تا 18 درصد بیشتر از مرحله قبل از گلدهی است و بدیهی است که عملکرد محصول هنگامی که در مرحله 100 درصد گلدهی برداشت شوند در مقایسه با 10 درصد گلدهی بیشتر خواهد بود.

تحقیقات نشان می دهد هر قدر زمان برداشت به تاخیر افتد (تا مرحله تشکیل) مقدار پارتنولید به طور چشمگیری افزایش می یابد.

چنانچه نشا های منتقل شده به زمین اصلی با تاخیر به گل بروند از مقدار پارتنولید بیشتری برخوردار خواهند بود. کمترین مقدار پارتنولید در گیاهانی مشاهده شده است که 53 روز پس از انتقال به زمین اصلی به گل رفته اند. در حالی که، بیشترین مقدار آن در گیاهانی مشاهده شده که 118 روز پس از انتقال نشا ها به زمین اصلی به گل رفته اند. برداشت این گیاه با دست یا با ماشین امکان پذیر است. توصیه می شود در سال دوم رویش در مرحله تمام گل اقدام به برداشت پیکر رویشی از ناحیه 15 تا 20 سانتی متری سطح زمین گردد و سپس ساقه هایی که قطر آنها بیش از پنج میلی متر باشد از بقیه اندام ها جدا شود.

در شرایط آب و هوایی مناسب می توان دو تا سه بار پیکر رویشی را برداشت کرد. اندام های برداشت شده را باید در سایه یا با استفاده از خشک کن های الکتریکی خشک کرد. روش خشک کردن نقش مهمی در کمیت و کیفیت مواد موثره بابونه گاو چشم دارد.

دمای مناسب برای خشک کردن پیکر رویشی توسط خشک کن های الکتریکی 40 درجه سانتی گراد گزارش شده است. مقدار پارتنولید در اندام های برداشت شده نباید کمتر از 2/0 درصد باشد.

میزان محصول بستگی به عوامل متعددی مانند رقم، شرایط اقلیمی محل رویش و روش برداشت دارد. از سال دوم رویش مقدار عملکرد پیکر رویشی خشک دو تا 3 تن در هکتار خواهد بود.

نوشته شده درنوشته شده در جولای 1, 2021 / 0 / 

همه چیز درباره رزبری

نام علمی:

Rubus parvifolius

تیره:

Rosaceae

با نام تمشک ژاپنی نیز شناخته می‌شود. این گیاه بومی استرالیا و آسیای شرقی (چین، ژاپن، کره، ویتنام) می‌باشد، همچنین به صورت پراکنده در برخی از مناطق ایالات متحده به صورت طبیعی یافت شده است و در آمریکا به آن رازبری استرالیایی می‌گویند.

گیاهشناسی

رزبری گونه‌ای از گیاهان خانواد گل رز است. گیاه رزبری به صورت بوته‌ای رشد می‌کند و میوه‌های خوراکی بسیار خوشمزه‌ای تولید می‌کند. بوته رزبری می‌تواند به ارتفاع 2 متر رشد کند و دارای شاخه‌های قوس دار است. شاخه‌ها دارای خار هستند و با افزیش سن، این خارها از بین می‌روند. برگ‌های گیاه رزبری شبیه پر می‌باشند و دارای 3 تا 5 دندانه هستند. گل‌ها به تعداد زیادی در انتهای ساقه‌ها شکل می‌گیرند و دارای گلبرگ‌های قرمز یا صورتی هستند.
رزبری یک گیاه قوی و سازگار است و ساقه‌های رونده‌ای ایجاد می‌کند که می‌تواند در یک مکان چندین بوته رزبری به وجود آورد. میوه رزبری منبع غنی از ویتامین‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها و فیبر است. گیاه باردهی بسیار بالایی دارد و مقدار زیادی میوه تولید می‌کند به اندازه‌ای که شما می‌توانید آن‌ها را مصرف کنید، ذخیره کنید و یا حتی آن‌ها را بفروشید. رزبری به دلیل داشتن طعمی بی نظیر و منحصر به فرد یک محصول با ارزش است و محبوبیت زیادی پیدا کرده است.

وزن هر میوه رزبری 1 تا 5 گرم است، در شرایط خاص وزن هر میوه می‌تواند به بیش از 10 گرم برسد. اندازه هر میوه رزبری معمولا یک تا پنج سانتی‌متر می‌باشد. میوه رزبری در واقع یک بری (berry) نیست، در واقع هر رزبری حاوی تعداد زیادی میوه است که به صورت دسته‌ای کنار هم قرار گرفته‌اند و به شکل یک توت در آمده‌اند. در هر قسمت از میوه یک دانه قرار دارد که اطراف دانه‌ها گوشت میوه می‌باشد و هر رزبری حاوی چندین دانه می‌باشد. میوه رزبری در رنگ‌های قرمز، سیاه، زرد، آبی و بنفش وجود دارد. رنگ میوه توسط آنتوسیانین‌ها تعیین می‌شود. در بهار بعد از گرم شدن هوا، گلدهی گیاه رزبری 6 تا 10 هفته بعد شروع می‌شود. میوه دهی گیاه رزبری از اوایل تا اواخر تابستان یا اوایل پاییز می‌باشد.

بذرهای رزبری برای جوانه زدن به یک دوره سرمادهی نیاز دارد. سرمادهی را می‌توان هم به صورت طبیعی و هم مصنوعی انجام داد. برای انجام سرمادهی به صورت مصنوعی باید بذرهای رزبری را به مدت 3 ماه در فریزر قرار داد و سپس اقدام به کاشت بذرها کرد. برای کاشت بذر رزبری بهتر است از کمپوست استریل نیمه غنی استفاده کنید. همچنین می‌توانید از خاک مخصوص گلدان نیز استفاده نمایید. هر بذر را در یک گلدان کوچک یا در یک حفره از سینی نشا بکارید. بذرها را روی خاک قرار دهید و آن را با لایه نازکی خاک (در حد 3 تا 5 میلی‌متر) بپوشانید. بعد از کاشت خاک را مرطوب کنید و تا زمان جوانه زنی خاک را مرطوب نگه دارید. مواظب باشید خاک خشک نشود، اگر خاک به مدت چند ساعت خشک بماند ممکن است بذرها دوباره وارد فاز خواب شوند. دمای مناسب برای جوانه زنی بذر رزبری 15 تا 16 درجه سانتی‌گراد است. در این دما بذرهای رازبری 4 تا 6 هفته بعد جوانه می‌زنند. در دمای بالاتر یا پایین تر جوانه زنی انجام نمی‌شود و یا ممکن است خیلی طول بکشد.
برای انجام سرمادهی بذر رزبری به صورت طبیعی، بذرها را در گلدان یا سینی نشا بکارید. گلدان یا سینی نشا را با کمپوست استریل یا خاک مخصوص گلدان پر کنید و بذر رزبری را به عمق 3 تا 5 میلی‌متر در آن بکارید. سپس گلدان را در طول زمستان در خارج از منزل قرار دهید. در طول این مدت خاک را مرطوب نگه دارید و مواظب باشید خاک خشک نشود. در بهار، گلدان را در یک مکان با دمای 15 تا 16 درجه سانتی‌گراد قرار دهید. 4 تا 6 هفته بعد، بذرها جوانه می‌زنند.

خواص و مضرات

میوه رزبری غنی از آنتی اکسیدان‌هاست، به همین دلیل فواید زیادی برای سلامتی دارد. ویتامین های C و E ، سلنیوم، بتاکاروتن، لوتئین، لیکوپن و zeaxanthin همه نمونه‌های آنتی اکسیدان‌ها هستند و همه آن‌ها در رزبری وجود دارند. رزبری همچنین حاوی مواد شیمیایی گیاهی به نام فلاونوئیدها است که دارای اثرات آنتی اکسیدانی هستند. آنتی اکسیدان‌ها به بدن کمک می‌کنند تا مواد سمی موسوم به رادیکال‌های آزاد را از بین ببرد. بدن برخی از این مواد را در طی فرایندهای متابولیکی تولید می‌کند، اما برخی دیگر ناشی از عوامل خارجی مانند غذاهای ناسالم و آلودگی‌ها هستند. غذاهای ناسالم شامل غذاهای فرآوری شده و غذاهای پر چربی و قند است.
اگر بیش از حد بسیاری از رادیکال‌های آزاد در بدن باقی بمانند، می‌توانند باعث آسیب به سلول‌ها شوند و در نتیجه منجر به طیف وسیعی از مشکلات سلامتی می‌شوند.
رزبری همچنین منبع خوبی از فیبر است. یک فنجان تمشک حاوی 8 گرم فیبر می‌باشد. دستورالعمل‌های فعلی توصیه می‌کند که بزرگسالان در سن 19 سال و بالاتر، بسته به سن و جنس خود، باید بین 22.4 گرم و 33.6 گرم فیبر در روز مصرف کنند.
از جمله فواید رزبری شامل: تقویت مغز، سلامت قلب، تنظیم فشار خون و کلسترول، جلوگیری از ابتلا به سرطان، کنترل قند خون، بهبود هضم، بهبود بینایی
رزبری منبع غنی از ویتامین C است. این ویتامین برای ساخت کلاژن مهم می‌باشد. کلاژن برای بدن بسیار مهم است زیرا بدن برای سالم نگه داشتن پوست و مفاصل به کلاژن نیاز دارد.
رزبری همچنین مقادیر زیادی فولات دارد. فولات برای تقسیم سلول بسیار ضروری است. در دوران بارداری، پزشکان آن را برای تشویق رشد سالم فرزند متولد نشده تجویز می‌کنند.
بدن برای لخته کردن خون در زمان مناسب (مثلا زمانی که جایی از بدن زخم شده باشد) به ویتامین K نیاز دارد. رزبری منبع غنی از ویتامین K است.

دستورالعمل‌های فعلی توصیه می‌کند زنان و مردان به ترتیب 75 میلی‌گرم و 90 میلی‌گرم ویتامین C در هر روز مصرف کنند.
بنابراین، یک فنجان رزبری می‌تواند بیش از یک سوم از نیاز روزانه ویتامین C را تأمین کند. زنانی که باردار هستند و یا شیر می‌دهند نیاز به مصرف بیشتری دارند.
ویتامین‌های C و E ، آلفا و بتا کاروتن، لوتئین، zeaxanthin، کولین و سلنیوم فقط برخی از آنتی اکسیدان‌هایی هستند که رزبری حاوی آن‌ها است. این میوه انواع دیگر آنتی‌اکسیدان‌ها را نیز دارد.
مضرات:
تاکنون عوارض جانبی برای مصرف رزبری گزارش نشده اما ارزیابی کاملی از ایمنی رزبری انجام نگرفته است.
نگرانی این است که رزبری قرمز ممکن است مانند هورمون استروژن عمل کند. این ممکن است به بارداری آسیب برساند. در شرایط حساس به هورمون مانند سرطان پستان، سرطان رحم، سرطان تخمدان، آندومتریوز یا فیبروم‌های رحمی، رازبری قرمز ممکن است مانند استروژن عمل کند. اگر شرایطی دارید که ممکن است در اثر قرار گرفتن در معرض استروژن بدتر شود، از رازبری قرمز استفاده نکنید.
از برگ رازبری قرمز برای درمان بارداری دیر هنگام و سهولت در زایمان استفاده می‌شود، بنابراین در طول دوران بارداری از برگ رازبری استفاده نکنید.
برگ رازبری قرمز ممکن است قند خون را در مبتلایان به دیابت کاهش دهد. در صورت ابتلا به دیابت و استفاده از برگ رازبری قرمز، علائم قند خون پایین (هیپوگلیسمی) را رعایت کنید و قند خون را با دقت کنترل کنید.

نیازهای اکولوژیکی

خاک مناسب

گیاه رزبری خاک‌های لومی-شنی حاوی مواد ارگانیک و دارای زهکشی خوب را ترجیح می‌دهد. اگر خاک شما به اندازه کافی مواد ارگانیک ندارد، چند هفته قبل از کاشت نهال رزبری در زمین خاک را اصلاح کنید و به آن مواد ارگانیک مانند کود اضافه نمایید. این گیاه در خاک‌های شن و ماسه‌ای یا خاک رس هم رشد می‌کند. در خاک‌های خیس و سنگین، ریشه رزبری در عرض چند روز پوسیده می‌شود و از بین می‌رود. کمپوست یا کود حیوانی پوسیده، زهکشی خاک را بهبود می‌بخشند. زمانی که خاک سنگین باشد و زهکشی خوبی ندارد، آب در آن می‌ماند و باعث خیس شدن و گل آلود شدن خاک می‌شود، گیاه رزبری در چنین خاکی رشد نمی‌کند. در چنین شرایطی باید با اضافه کردن کمپوست و کود خاک را اصلاح کنید. اگر خاک سنگین نیست ولی خیس است باید بستر کاشت را بالا ببرید و یا لوله‌های زهکش نصب کنید.
pH مناسب خاک برای گیاه رازبری 5/5 تا 6/8 است. خاک‌های اسیدی تر را باید با اضافه کردن آهک اصلاح کرد و خاک‌هایی که قلیایی تر هستند را می‌توان با اضفه کردن گوگرد اصلاح نمود. از آنجا که گیاه رزبری به مدت 15 سال یا بیشتر زنده می‌ماند، بنابراین تهیه یک بستر کاشت مناسب برای آن ضروری است. برای شل شدن خاک و از بین بردن سنگ و کلوخ‌ها، باید خاک را حداقل به عمق 30 سانتی‌متر شخم بزنید. قبل از کاشت نهال، علف‌های هرز و سنگ و کلوخ‌های موجود در خاک را از بین ببرید.
خاک‌هایی که بیش از حد سبک هستند و آب به سرعت از آن عبور می‌کند نیز برای گیاه رزبری مناسب نیستند، زیرا در این خاک‌ها رطوبت حفظ نمی‌شود و در نتیجه خاک به سرعت خشک می‌شود و ممکن است نیاز به آبیاری مکرر داشته باشد.
در صورتی که نمی‌توانید خاک منطقه خود را اصلاح کنید بهترین کار این است که گیاه رزبری را در گلدان پرورش دهید. زمانی که گیاه در گلدان کاشته می‌شود، می‌توان گلدان را با خاک مرغوب و مناسب پر کرد. برای کاشت رزبری در گلدان، از یک گلدان با قطر و عمق حداقل 50 تا 60 سانتی‌متر استفاده کنید. در چنین گلدانی یک گیاه رزبری می‌توانید بکارید.

دمای مناسب

گیاه رزبری مناطق سردسیر و نیمه سردسیر را ترجیح می‌دهد. این گیاه در مناطقی که دمای هوا در زمستان 1- تا 34- درجه سانتی‌گراد است رشد می‌کند. با این حال، چندین نوع رزبری رازبری وجود دارد که در مناطق گرم تر هم قابل کاشت هستند. انواع رزبری سیاه مانند رقم Black Hawk و Cumberland و ارقام رزبری زرد یا طلایی مانندFall Gold یا Anne را در مناطق گرم تر، می‌توان کاشت. این دو نوع رزبری علاوه بر این مناطق، در مناطق سردتر هم قابل پرورش هستند. در مناطق گرمسیر که دمای هوا در تابستان بالاتر از 40 درجه سانتی‌گراد است، این گیاه را نمی‌توان پرورش داد.

آبیاری

رطوبت یکی از مهمترین موارد در پرورش رزبری است. آبیاری بیش از حد باعث پوسیدگی ریشه می‌شود و آبیاری خیلی کم، باعث می‌شود گیاه نتواند میوه تولید کند. رزبری هفته‌ای یک تا دو اینچ آب نیاز دارد، به خصوص زمانی که گیاه در حال گلدهی و میوه دهی است. با زبان ساده تر، آبیاری باید به گونه‌ای باشد که وقتی خاک را لمس می‌کنید، خاک مرطوب باشد ولی خیس و گل آلود نباشد. آبیاری بیش از حد باعث توسعه و گسترش بیماری‌ها می‌شود. در صورت امکان، آبیاری با سیستم قطره‌ای یا لوله‌های تراوا توصیه می‌شود. این روش‌ها احتمال ابتلا به بیماری‌ها را کاهش داده و همچنین آب از دست رفته با تبخیر را به حداقل می‌رساند.

نور مورد نیاز

گیاه رزبری در مناطقی که آفتاب کامل باشد رشد خوبی دارد. این گیاه به حداقل روزی 6 تا 8 ساعت نور مستقیم خورشید نیاز دارد. نور کافی برای تولید میوه و کیفیت میوه بسیار مهم است و همچنین خطر بروز مشکلات قارچی را به حداقل می‌رساند. بنابراین یک بخش اساسی در پرورش رازبری، انتخاب بک مکان صحیح با نور کافی برای کاشت است. در مناطق گرم، بهتر است گیاه رازبری در مکانی کاشته شود که بخشی از روز در سایه قرار بگیرد.

انتقال نشاء

زمانی که می‌خواهید نهال رزبری را در زمین بکارید، بهتر است این کار را در اوایل بهار بعد از اتمام سرما انجام دهید. گیاهان گلدانی را قبل از انتقال به زمین، مقاوم کنید. به این صورت که ابتدا گلدان‌ها را به مدت یک هفته در یک مکان سایه-آفتاب بگذارید و به تدریج آن‌ها را به شرایط آفتابی عادت دهید. سپس نهال‌ها را در زمین بکارید. اگر شما قصد کاشت رزبری ریشه لخت را دارید، باید قبل از کاشت ریشه را به مدت 2 ساعت در آب قرار دهید. اگر رزبری ریشه لخت دارای رشد فعال است، قبل از کاشت در زمین، بهتر است ابتدا آن‌ها را با شرایط آفتابی عادت دهید و سپس اقدام به کاشت کنید.
برای کاشت گیاهان رزبری ریشه لخت، یک گودال کمی بزرگ تر و عمیق تر از اندازه ریشه در زمین حفر کنید و سپس ریشه را در گودال قرار دهید و گودال را با خاک مناسب پر کنید.
برای گیاهان رزبری گلدانی، یک گودال 5 سانتی‌متر عمیق تر از عمق گلدان در خاک حفر کنید، گیاه را از گلدان خارج کرده و درون گودال قرار دهید. گیاه را صاف نگه دارید و گودال را با خاک پر کنید.
بعد از کاشت گیاه رزبری در زمین، برای از بین بردن حباب‌های هوای موجود در خاک، با استفاده از بیل یا دست خاک اطراف گیاه را فشار دهید. سپس خاک را مرطوب کنید. فاصله بین نهال‌های رزبری را 45 تا 90 سانتی‌متر و فاصله بین ردیف‌های کاشت را 2 متر در نظر بگیرید.

موادغذایی و عناصر موردنیاز

یک هفته قبل از کاشت نهال رزبری در زمین، یک کود متعادل مانند کود NPK 10-10-10 یا 20-20-20 به خاک اضافه کنید. برای هر متر مربع، 120 گرم کود کافی است. کود را روی زمین پخش کنید سپس آن را با خاک مخلوط نمایید. این کود در خاک فعال شده و باعث می‌شود کاشت و رشد گیاه آسان تر شود.
بعد از کاشت گیاه رزبری در زمین، دو بار در بهار (اوایل و اواسط بهار) به آن کود دهید. برای هر متر مربع 100 گرم کود NPK 10-10-10 استفاده کنید تا مواد مغذی مورد نیاز برای رشد گیاه رزبری فراهم شود. این روند را برای سال‌های بعد نیز تکرار کنید. بعد از برداشت میوه‌ها در پاییز، در صورت تمایل می‌توانید به گیاه کود حیوانی پوسیده یا کمپوست دهید.
زمانی که خاک کمبود بور داشته باشد، گیاه رزبری میوه‌های کمی تولید می‌کند. اگر شک دارید که گیاه رزبری شما دچار کمبود بور است، باید از بافت گیاه شما آزمایش گرفته شود. اگر مشخص شود که گیاه رزبری دچار کمبود بور است، محلول‌هایی حاوی بور موجود است که شما می‌توانید روی شاخ و برگ گیاه اسپری کنید. استفاده از بور در صورت عدم نیاز، باعث ضرر رساندن به گیاه رازبری می‌شود بنابراین فقط در صورتی که کمبود بور در آزمایش بافتی مشخص شده است، از بور استفاده کنید.

آفات

رزبری یکی از معدود گیاهانی است که به سختی در معرض آفات و بیماری‌ها قرار می‌گیرد. رزبری سیاه نسبت به رزبری قرمز و بنفش بیشتر مستعد ابتلا به آفات و بیماری‌ها است.
زنبور طاقه خوار: این حشرات در واقع پروانه‌هایی هستند که شبیه زنبور می‌باشند و مانند زنبور دارای بدن زرد و سیاه می‌باشند. زنبور طاقه خوار تخم‌های خود را زیر برگ‌های گیاه رزبری قرار می‌دهند. بعد از تخم گذاری، لاروهای سفید و قهوه‌ای، شروع به آسیب رساندن به پایه گیاه رزبری می‌کنند. در طول عمر دو ساله خود، از پایه، ریشه و تاج گیاه تغذیه می‌کنند و در نتیجه باعث کاهش تولید میوه و رشد گیاه می‌شوند. آلودگی شدید باعث می‌شود ساقه‌ها پژمرده شوند و در نهایت گیاه از بین می‌رود.
شپش ریشه: شپش‌های ریشه بالغ، حشرات ریز به رنگ خاکستری تیره هستند که از برگ‌های رزبری تغذیه می‌کنند. در برگ‌های مبتلا معمولا شکاف ایجاد می‌شود اما معمولا به گیاه آسیبی وارد نمی‌شود. صدمات اصلی از لاروهای شپش ریشه ایجاد می‌شود که در طول زمستان از ریشه تغذیه می‌کنند. گیاه رزبری آلوده به این آفت، دچار کمبود رشد و کاهش تولید میوه می‌شود. آلودگی شدید باعث ضعیف شدن و از بین رفتن گیاه آلوده می‌شود.
کرم نواری برگخوار: گونه‌های زیادی از کرم‌ها باعث پیچ خوردن برگ‌های رزبری می‌شوند. اما توتریکس پرتقال شایع ترین است. بالغین شبیه پروانه‌های کوچک هستند در حالی که لاروها دارای سرهای قهوه‌ای کم رنگ و بدن کرمی تا سبز رنگ هستند. اینآفت از برگ‌ها و شکوفه‌ها تغذیه می‌کنند و باعث آسیب جزیی بافتی می‌شوند. کرم نواری بافت‌های گیاه را به هم گره می‌زنند و تا سرپناهی برای خود فراهم کنند.
کنه‌های عنکبوتی: کنه‌های عنکبوتی ریز هستند و در قسمت زیرین برگ‌ها زندگی می‌کنند. کنه‌های عنکبوتی بافت گیاه را سوراخ می‌کنند و از آب گیاه تغذیه می‌کنند. برگ‌های گیاهان آلوده، زود تر از زمان طبیعی از گیاه می‌افتند.
از اواخر خرداد تا اوایل شهریور مواظب کنه‌های عنکبوتی و سوسک‌های ژاپنی باشید. سوسک‌های ژاپنی علاقه زیادی به رزبری دارند.
خرگوش‌ها دوست دارند در طول زمستان، ساقه‌های رزبری را بخورند. برای جلوگیری از آسیب خرگوش‌ها بهتر است اطراف گیاه فنس بکشید.
کنترل طبیعی آفات: فراهم کردن شرایط مناسب برای گیاه رزبری می‌تواند از بروز آفات جلوگیری کند. آفات به گیاهانی که تحت تنش هستند حمله می‌کنند. بنابراین اگر باران نداشتید، در طول هفته یک تا دو اینچ آب به گیاه رزبری بدهید. شما همچنین می‌توانید کنه‌های عنکبوتی را با فشار قوی آب از بین ببرید. قبل از کاشت خاک را شخم بزنید تا هرگونه لارو موجود در خاک از بین برود. گیاه رزبری را به صورت مرتب بررسی کنید و در صورت وجود شاخ و برگ‌های آسیب دیده، آن‌ها را هرس کنید.
کنترل شیمیایی آفات: استفاده از آفت کش‌های شیمیایی به عنوان آخرین راه حل، راه بسیار خوبی است. این آفت کش‌ها ممکن است حشرات مفید را هم از بین ببرند. به همین دلیل به عنوان آخرین راه حل استفاده از آفت کش‌ها را در نظر بگیرید. زمانی که جمعیت حشرات کم است نیازی به استفاده از آفت کش های شیمیایی نیست. در چنین شرایطی می‌تواند از روغن چریش یا صابون‌های حشره‌کش استفاده کنید. برای گرفتن بهترین و ایمن ترین نتیجه، همیشه آفت کش‌ها را مطابق با دستورالعمل شرکت سازنده استفاده کنید.

بیماری

بیماری‌های قارچی گیاه رزبری:

 پژمردگی ورتیسیلیومی و پوسیدگی ریشه توسط قارچ‌های خاک ایجاد می‌شوند و پوسیدگی ریشه فیتوفتورا توسط یک ارگانیسم قارچی به وجود می‌آید. این بیماری‌ها باعث می‌شوند قبل از مرگ ساقه‌ها، برگ‌ها زرد و پژمرده شوند. با پوسیدگی ریشه آملاریا گیاه به طور ناگهانی از بین می‌رود. قارچ عامل بیماری‌های آنتراکنوز و پژمردگی ساقه در طول زمستان زنده می‌ماند، آن‌ها می‌توانند زخم‌های هرس و سایر مناطق آسیب دیده در گیاه رزبری را آلوده کنند. کپک پودری از ریشه و شاخه‌های آلوده ناشی می‌شوند و روی برگ‌های گیاه رازبری به صورت کپک‌های پرزدار ظاهر می‌شوند. همچنین می‌تواند روی گل و میوه گیاه رازبری تاثیر بگذارد. لکه بنفش نوعی بیماری قارچی است که بر روی ساقه‌های گیاه رازبری زنده می‌ماند و در آن تاثیر می‌گذارد.
بیماری‌های باکتریایی گیاه رزبری:

باکتری‌های جنس آگروباکتریوم در خاک سکونت دارند و زمانی که از طریق آبپاش‌ها و ابزار هرس آلوده در گیاه رزبری پخش می‌شوند، باعث ایجاد تاول در گیاه می‌گردند. این بیماری شایع ترین بیماری باکتریایی گیاه رازبری است. گیاهانی که در هنگام هرس آسیب دیده‌اند و یا به هر دلیلی زخم شده‌اند، بیشتر در معرض این بیماری هستند.
بیماری‌های ویروسی:

شته‌ها و حشرات دیگر و همچنین نماتدها، ویروس‌های گیاه رزبری را گسترش می‌دهند. این ویروس‌ها شامل ویروس ایجاد کننده لکه‌های حلقه‌ای گوجه فرنگی، ویروس موزاییک رزبری، ویروس رگه‌ای توتون و ویروس عامل کوتوله شدن بوته می‌باشند. این ویروس‌ها ساقه‌ها و برگ‌های گیاه رزبری را آلوده می‌کنند و می‌توانند از گیاه آلوده به گیاه سالم نیز منتقل شوند.
درمان بیماری‌های رزبری: از بین بیماری‌های رزبری، فقط بیماری کپک پودری، کپک آبکی و لکه‌های بنفش قابل درمان هستند. قارچ کش‌های حاوی مس برای کنترل این بیماری‌ها موثر هستند. تنها راه درمان سایر بیماری‌های قارچی، باکتریایی و ویروسی گیاه رزبری، شامل هرس کردن و از بین بردن ساقه‌ها و برگ‌های گیاهان آلوده می‌باشد. در صورتی گیاه به شدت آسیب دیده است باید کل گیاه را از بین ببرید و در خاک‌های آلوده گیاه جدیدی نکارید.
جلوگیری از بروز بیماری در گیاه رزبری:

خاکی که گیاه رزبری در آن کاشته می‌شود نباید بیش از حد مرطوب شود و همچنین در خاکی که قبلا سایر گیاهان خانواده رز کاشته شده است، گیاه رزبری را نکارید. هنگام استفاده از ابزار هرس آن‌ها را ضد عفونی کنید. شته‌ها و سایر حشرات را با استفاده از حشره کش‌های مناسب کنترل کنید.

برداشت

زمانی که گیاه رزبری از بذر کاشته می‌شود، از سال دوم شروع به تولید میوه می‌کند. میوه‌های رزبری از اواسط تابستان تا پاییز برداشت می‌شوند. میوه رزبری وقتی رسیده است که به راحتی بتوان آن را از گیاه جدا کرد، بدون اینکه میوه له شود. میوه‌ها در زمان‌های مختلف می‌رسند، بنابراین شما می‌توانید میوه‌های رزبری را درطول فصل برداشت کنید که معمولا تا اوایل یا اواسط پاییز طول می‌کشد. رزبری قرمز را زمانی رنگ میوه‌ها کاملا قرمز هستند می‌توانید برداشت کنید. اگر شما رزبری سیاه، بنفش یا زرد دارید، میوه‌های سفت را از گیاه جدا کنید. اگر میوه‌ها هنوز قرمز رنگ پریده هستند، نباید آن‌ها را برداشت کنید.
بهترین و سالم ترین میوه‌ها را برداشت کنید، آن‌هایی که سوراخ هستند را برداشت نکنید زیرا احتمالا در این میوه‌ها حشره نفوذ کرده است. میوه رزبری را به سرعت مصرف کنید، زیرا به سرعت خراب می‌شود و نمی‌توان آن را به مدت زیادی ذخیره کرد.

همه چیز درباره گیاه بلوبری

نام علمی:

Vaccinium corymbosum

تیره:

Ericaceae

گیاهشناسی

بلوبری به خانواده Ericaceae و جنس Vaccinium تعلق دارد و بومی مناطق مختلفی در آمریکای شمالی، اروپا ، آسیا و آفریقا است . در این جنس، گونه های مختلف و متنوعی از بلوبری وجود دارد که از نظر ارتفاع،  بوته های کوچک 10 سانتیمتری تا بوته های بلند قامت 4 متری هستند  و در میان آنان نمونه‌هایی مورد توجه و کشت و کار قرار گرفته اند که میوه هایی آبی رنگ و با کیفیت تولید می کنند و بومی آمریکای شمالی می‌باشند. این نمونه‌ها را در دنیای تجاری تولید میوه بلوبری در دو گروه عمومی تقسیم بندی کرده اند : 1- کوتاه قامت که اکثرا اشاره به گونه های وحشی دارد و 2- بلند قامت

برگهای این گیاهان نیز با توجه به شرایط آب و هوایی می توانند خزان کننده و یا همیشه سبز باشند. برگها 8-1 سانتیمتر طول و 3.5-0.5 سانتیمتر عرض دارند . گلها زنگوله ای شکل و اکثرا سفید رنگ هستند اما انواعی با گلهایی صورتی و یا قرمز رنگ نیز وجود دارند. میوه ها 15-5 میلیمتر قطر دارند و در ابتدا سبز رنگ هستند، سپس قرمز-ارغوانی و در نهایت آبی تیره می‌شوند. بر روی یک خوشه میوه ممکن است مراحل مختلف رسیدن میوه مشاهده شود به همین دلیل گاهی نمی توان تمامی میوه‌های یک خوشه را همزمان با هم چید و باید صبر کرد تا میوه ها برسند و بعد آنها را از خوشه میوه جدا کرد که معمولا هر 10-5 روز یکبار نوبت برداشت میوه های بالغ فرا می رسد. روی سطح میوه ها پوششی پودری مانند و محافظ وجود دارد که با دست کشیدن و یا شستن از بین می رود. زمان برداشت میوه با توجه به شرایط محیطی مختلف و متغیر است و می تواند از اواسط بهار تا اواسط تابستان در مناطق مختلف باشد. میوه ها منبع قابل توجهی برای موادی همانند ویتامین c و منیزیم هستند. توجه کنید که این گیاه بجز مسئله تولید میوه، به شکل زینتی نیز کاشته و مورد استفاده قرار میگیرد. گونه ای از این گیاه در نقاطی از شمال کشور در جنگلهای گیلان منطقه اسالم وجود دارد و به شکل محلی با نامهای سیاه گیله شناخته می شود.

از جمله گونه های کوتاه قامت و محبوب بلوبری می توان به V. angustifolium (با نام انگلیسی lowbush blueberry ) و از گونه های بلند قامت می توان به V.corymbosum (با نام انگلیسی noethern highbush blueberry) اشاره کرد. سایر گونه ها همانند V. virgatum با نام انگلیسیrabiteye bluberry و V.pallidum با نام انگلیسی hillside or dryland blueberry نیز مورد کشت و کار به شکل تجاری قرار می‌گیرند.  این گونه ها ارقام و نمونه های مختلفی دارند که بسیاری از آنان با روش دو رگه گیری و اصلاح نژاد تولید شده اند و طعم میوه آنان نیز می تواند با هم  فرق داشته باشد.

خصوصیات گونه V.corymbosum: گیاهی بوته ای انبوه و خزان‌پذیر با ارتفاع 3.7-1.8 متر، برگهایی به طول 5 سانتیمتر ، گلهایی زنگوله ای شکل و سفید و یا با ته مایه صورتی رنگ به طول 8 میلیمتر و میوه هایی آبی-سیاه رنگ به قطر 13-6 میلیمتر.این گونه در نواحی جنگلی که خاکهایی اسیدی دارند (اسیدیته 5.5- 4.5) به خوبی رشد می کند. از نامهای انگلیسی این گیاه می توان به  blue huckleberry, tall huckleberry, swamp huckleberry, high blueberry اشاره کرد.

خصوصیات گونه V. angustifolium :گیاهی بوته ای و خزان‌پذیذ با ارتفاع حداکثر 60 سانتیمتر که البته معمولا تا حد 35 سانتیمتر رشد می‌کند. گلها زنگوله ای سفید رنگ به طول 5 میلیمتر و میوه ها آبی تیره الی مشکی رنگ با طعمی شیرین هسستند این نمونه نیز در خاکهای اسیدی رشد و میوه دهی مناسبی دارد و از اسامی انگلیسی آن می توان به   Lowbush Blueberry اشاره کرد.

ارقام مهم و تجاری پرورش نهال بلوبری

در زیر به مهمترین ارقام بلوبری که از انواع پابلند هستند اشاره می شود.

رقم Aurora

اندازه میوه در این رقم متوسط تا بزرگ می باشد. رنگ میوه آبی تیره است. قدرت رشد متوسط است. میوه های آن دیررس هستند و ممکن است قبل از سرمای پاییز نرسند.

رقم Liberty

رقمی پر رشد با عادت رشد افراشته است که نیاز به تربیت داربستی دارد. هرس آن نسبت به سایر ارقام زحمت بیشتری دارد. اندازه میوه متوسط تا بزرگ می باشد. طعم میوه خیلی خوب است. میوه متوسط رس است.

رقم Bluejay

رقمی میانرس است. اندازه میوه متوسط (وزن بین 5/1 تا 2 گرم) به رنگ آبی روشن و عملکرد متوسط (بین 5/2 تا 4 کیلوگرم در هر بوته) طعم میوه خوبی دارد.

رقم Duke

این رقم زودرس می باشد. اندازه میوه متوسط می باشد. عملکرد متوسط است

رقم Elliott

میوه های این رقم دیررس هستند و ممکن است قبل از سرمای پاییز نرسند. اندازه میوه متوسط می باشد. عملکرد متوسط است.

رقم Chandler

رقمی دیررس می باشد. اندازه میوه بزرگ تا خیلی بزرگ می باشد. رنگ میوه آبی ملایم تا آبی تیره می باشد طعم میوه خوب و عملکرد بالاست.

رقم Legacy

رقمی میانرس است. اندازه میوه متوسط تا بزرگ می باشد. طعم میوه خوب و عملکرد بالا می باشد. این رقم به سرما حساس است.

رقم Reka

رقمی میانرس می باشد. اندازه میوه کوچک می باشد. طعم میوه خوب و عملکرد بالا (بین 4 تا 5/5 کیلوگرم در هر بوته) است.

رقم Darrow

رقمی دیررس می باشد. اندازه میوه متوسط می باشد. رنگ میوه آبی روشن است و عملکرد بالایی دارد.

رقم Jersey

رقمی دیررس می باشد. اندازه میوه کوچک می باشد. عملکرد متوسط است.

رقم Rubel

نسبتا پررشد است. طعم میوه خوب است. مناسب برداشت مکانیکی است. عملکرد کم تا متوسط می باشد.

رقم Spartan

رقمی پررشد است. اندازه میوه خیلی بزرگ است. طعم عالی است. دیرگل است. لذا از خسارت سرما در امان می ماند. از نظر رسیدن میوه نیز زودرس است. عملکرد متوسط تا بالاست.

خواص دارویی

این میوه سرشار از آنتی اکسیدان ها و ویتامین ها هستند.به همین دلیل روند پیری سلول ها را به تعویق می اندازند و از بروز سرطان جلوگیری میکنند. عصاره این گیاه در تنظیم کلسترول و فشار خون موثر بوده و در پیشگیری از بیماری های قلبی و عروقی ، بهبود عفونت های دستگاه ادراری ، حفظ عملکرد مغز و بهبود حافظه نقش موثری دارند.آنتوسیانین های موجود در بلوبری اثرات ضددیابتی دارد و به کاهش آسیب های عضلانی فعالیت های شدید ورزشی کمک میکند. برگ ها نیز غنی از فلاونوئیدها و ترکیبات آنتی اکسیدان هستند و در طب سنتی کشورهای مختلف به عنوان داروی گیاهی مورد استفاده قرار میگیرند.

ارزش غذایی

بلوبری یک میوه کم کالری محسوب می­شود (100گرم از میوه خام فقط 57 کیلوکالری دارد). همچنین این میوه حاوی 2.4 گرم فیبر خوراکی، 4.7 گرم پروتئین و 3.3 گرم چربی در هر 100 گرم میوه خام است. میوه این گیاه غنی از مواد معدنی، ویتامینها و آنتی اکسیدان های مختلف میباشد

نیازهای اکولوژیکی

آبیاری:

بوته های بلوبری نیاز به آبیاری منظم و رطوبت نسبتا پایدار در خاک دارند . خشک شدن نسبی خاک و استرس کم آبی به هیچ عنوان مناسب رشد و نموی این گیاهان نیست بخصوص اینکه اصولا ریشه های این گیاه سطحی است و سیستم ریشه ای عمیقی ندارد و حتی بعد از برداشت محصول ، می بایست آبیاری آن به شکل منظم انجام شود تا در سال آینده رشد و محصول دهی خوبی داشته باشد . آبیای این گیاه در مناطق پرورش تجاری آن به شکل بارانی و یا قطره ای انجام می شود . در آبیاری بارانی 12 نازل مخصوص آبیاری بارانی برای حدود هر 4000 متر مربع  استفاده می شود که این سیستم حدود  260 لیتر آب در دقیقه برای هر 4000 متر مربع مصرف می کند . در آبیاری قطره ای نیز فاصله نازل ها بر روی لوله حدود 45 سانتیمتر است و هر نازل حدود 1.8 لیتر آب در هر ساعت می دهند بنابراین حدود 5500 لیتر آب در هر ساعت در هر 4000 متر مربع مصرف می شود . از آنجایی که آبیاری بارانی احتمال شیوع برخی بیماریهای قارچی همانند آنتراکنوز را افزایش می دهد به همین دلیل آبیاری قطره ای ارجحیت دارد. همچنین نیاز آبی این گیاه نباید باعث شود تا تصور کنیم خیس و غرقاب بودن خاک برای این گیاه مشکلی ایجاد نمی کند و تحت چنین شرایطی زردی برگسار و ریزش آنان به همراه پوسیدگی طوقه گیاه می تواند پیش بیاید.

نور:

بوته های بلوبری به حداقل 8-6 ساعت نور مستقیم آفتاب برای تولید گل و میوه نیاز دارند. اگر مکان کاشت این گیاهان بیش از اندازه سایه باشد و نور مورد نیاز آنان تامین نشود از میزان میوه دهی این گیاهان کاسته خواهد شد هر قدر سایه بیشتر باشد میوه دهی کمتر و رشد گیاه ضعیف تر خواهد بود. پریدگی رنگ برگها و زیاد شدن فاصله برگها بر روی یک شاخه از دیگر نشانه های کافی نبودن نور است. در مناطق گرم نیز زیاد بودن تعداد ساعات نور مستقیم می تواند به  ضرر گیاه و سوختگی نوک و حاشیه برگها و ریزش گلها باشد. بنابراین لازم است که در چنین مناطقی گیاه در مکانی کاشته شود که در صبح از نور برخوردار باشد و عصر هنگام سایه باشد.

دما:

بوته های بلوبری بلند قامت در طی زمستان به حدود 600-150 ساعت دمای زیر 7 درجه نیاز دارند تا نیاز سرمایی آنان برطرف شود و سال آینده بتوانند گلدهی داشته باشند. البته این نیاز سرمایی در انواع وحشی می تواند به حدود 1000 ساعت نیز برسد . همچنین اگرچه برخی انواع این گیاه همانند V.corymbosum و V. angustifolium سرمای زمستانی را تا 35- درجه نیز تحمل می کنند اما گونه هایی نیز وجود دارند که سرما را تنها تا 12- درجه سانتیگراد تحمل می کنند. بنابراین قبل از کاشت این گیاهان می بایست نسبت به میزان تحمل آنان در برابر سرمای زمستانه مطمئن شد.

خاک:

بلوبری به خاکی نسبتا سبک با زهکش خوب نیاز دارد. به همین دلیل گاهی آنان را به شکل جوی و پشته و بر روی بلندی پشته ها می کارند تا آب اضافی در اطراف ریشه های این گیاه باقی نماند . مسئله مهم دیگر در مورد خاک این گیاهان نیاز آنان به خاکی اسیدی است . خاکهایی با اسیدیته 5-4.5 برای این گیاهان مناسب است و این یکی از موارد محدود کننده پرورش آنان می باشد زیرا در مناطقی باید آنها را کاشت که خاک چنین خصوصیتی داشته باشد . برای سبک بودن و اسیدی بودن خاک در کاشت گلدانی می توان از مخلوط پیت موس +شن استفاده کرد و اگر قرار است در خاک باغ و باغچه کاشته شوند اضافه کردن 650-400 گرم پیت موس به هر گودال کاشت اثر بخش است. این خاک به خوبی سبک است اما از خاکهایی که بافتی کمی سنگین تر داشته باشند نیز می توان استفاده کرد به شرطی که اسیدیته آنان در طیف مورد نیاز گیاه باشد. گاهی این سوال پیش می آید که برای پایین آوردن اسیدیته خاک برای این گیاهان از چه روشی استفاده می شود. می توان از مواد مختلفی برای این مسئله استفاده کرد اما مهم است که بدانیم اسیدیته خاک چه حد است و تا چه میزان پایین باید آورده شود و این مسئله نیازمند اندازه گیری اسیدیته خاک با روشهای آزمایشگاهی است . حال فرض می کنیم اسیدیته خاک اندازه گیری شده است و برای گیاهی همانند بلوبری زیاد است و باید آنرا کاهش دهیم . می توان از ماده ای همانند گوگرد استفاده کرد و برای هر 10-9 متر مربع در خاکهای شنی (خاک با بافت سبک) در حدود 340 گرم گوگرد استفاده می شود تا اسیدیته یک واحد کاهش یابد . البته روند کاهش اسیدیته کند است و حداقل حدود 6 ماه قبل از کاشت گیاهان بلوبری باید نسبت به کاربرد گوگرد اقدام کرد . همچنین وجود مواد ارگانیک همانند خاک برگ نیز برای این گیاهان لازم است و با وجود این مواد از رشد بهتری برخوردار خواهند بود. البته بهتر است که از خاک برگهایی استفاده کرد که اسیدی هستند و از جمله این خاک برگها می توان به نمونه های بدست آمده از برگ درختان بلوط و برگ و یا پوسته چوب درختان کاج اشاره کرد . برای کوددهی این گیاهان می توان از کودهایی با فرمول کامل 10-10-10 استفاده کرد و میزان کود نیز بستگی به سن گیاه دارد مثلا برای گیاه یک ساله ، 28 گرم برای گیاه دو ساله 56 گرم ، برای گیاه سه ساله 168 گرم ، برای گیاه چهار ساله 224 گرم ، برای گیاه 5 ساله 280 گرم و برای گیاه 6 ساله و مسن تر به شکل ثابت از 336 گرم از کود استفاده می شود . البته این کودها در یک نوبت داده نمی شوند بلکه از ابتدای فصل رشد تا میانه های تابستان به دو یا سه قسمت تقسیم شده و به گیاه به تدریج داده می شود. در این برنامه کوددهی و برای پایین نگهداشتن اسیدیته خاک از کود سولفات آمونیم به همراه کود 10-10-10 نیز استفاده می شود. بدین صورت که برای گیاهان یک الی دو ساله از 28 گرم ، برای گیاه سه ساله 56 گرم، برای گیاه 4 ساله 84 گرم برای گیاه 5 ساله به بالا از 112 گرم کود سولفات آمونیم می بایست استفاده کرد. البته کودهای تخصصی تر برای گیاهان بالغ کودهایی هستند که میزان فسفر بیشتری  از پتاسیم و نیتروژن داشته ابشند همانند فرمولهای 4-30-15 و 13-36-13 . پرورش دهندگانی که این فرمولها را استفاده می کنند به شکل هفتگی آنها را بکار می برند و از طرفی نیتروژن مورد نیاز در طی فصل رشد را نیز با استفاده از کودهایی هماند سولفات آمونیم ، فسفات آمونیم و اوره  (با توجه به دستورالعمل میزان کاربر از سوی کارخانه سازنده هر کود) جبران می کنند. همچنین پخش کردن خاک برگ به ضخامت حدود 7-5 سانتیمتر در ابتدای بهار بر روی سطح خاک و مخلوط کردن آن با خاک سطحی به رشد بهتر این گیاهان در طی سال کمک می کند. فاصله کاشت این گیاهان از یکدیگر در حدود 70-60 سانتیمتر است و هر دو ردیف کاشت نیز حدود 3-2.5 متر از هم فاصله دارند. در صورت تمایل به کاشت این گیاه در گلدان می بایست گلدانی بزرگ و با قطر حداقل 45 سانتیمتر انتخاب کرد.

تکثیر

از کاشت دانه های این گیاه می توان آنرا تکثیر کرد. البته به یاد داشته باشید که امکان دارد گیاه حاصل از کاشت بذر شبیه گیاه مادری نباشد. از میوه هایی باید استفاده کرد که حداقل 90 روز در دمای 5-1 درجه نگهداشته شده باشند بعد از آن می بایست نسبت به خروج بذرها از داخل میوه ها و از میان گوشت میوه اقدام کرد . برخی برای این کار با ملایمت میوه ها را له می کنند و سپس به مدت ده دقیقه آنها را در آب خیس می کنند بدین صورت جداسازی بذرها آسانتر است. زمان مناسب انجام این کار نیز در اواخر پاییز/اوایل زمستان است. بذرها را می توان در مخلوط خاک برگ+شن کاشت. مخلوط کاشت را قبل از قرار دادن بذرها بر روی سطح آنان به خوبی مرطوب کنید و بعد از اینکه بذرها را روی سطح مخلوط پخش کردیم می بایست   روی آنان را به  ضخامت 3 میلمیتر پیت موس و یا مخلوط خاک برگ قرار دهیم  و با اسپری آب مرطوب می کنیم. سینی را در مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب قرار میدهیم. دمای مناسب نیز  21-15.5 درجه سانتیگراد است و نباید اجازه دهیم که سطح خاک خشک شود .  جوانه زنی بذرها حدود چهار هفته طول می کشد و زمانی که به طول حدود 7-5 سانتمیتر برسند می توان نسبت به جابجایی آنان اقدام کرد. از زمان رویش گیاه از بذر تا میوه دهی آن حدود 3-2 سال می تواند به طول بکشد.

قلمه گیری روش دیگر تکثیر این گیاهان است . قلمه تهیه شده از چوب سخت از شاخه هایی با عمر یکسال تهیه می شوند که حدود 0.6 میلیمتر ضخامت داشته باشند و طول مناسب نیز 15 سانتیمتر است . زمان مناسب قلمه گیری در این روش نیز اواخر زمستان/اوایل بهار است یعنی زمانی که گیاه هنوز در رکود باشد. بهتر است شاخه هایی را انتخاب کنیم که فقط حاوی جوانه برگ باشند و اگر جوانه گل وجود دارد باید حذف شوند اما جوانه های برگی باید باقی بمانند.  پوست حدود 2-1 سانتیمتر از انتهای قلمه را که در خاک کاشته می شود می توان زخمی کرد تا به ریشه زایی کمک شود . استفاده از هورمونهای ریشه زایی نیز به روند ریشه دهی قلمه های این گیاه کمک می کند. در ضمن اگر بعد از تهیه قلمه های چوب سخت ، شرایط کاشت برای آنها مهیا نیست می توان آنها را به مدت  حداکثر سه ماه در میان پیت موس نسبتا مرطوب و در دمای 4-1 نگهداری کرد . مخلوط کاشت مناسب برای قلمه های چوب سخت یک قسمت پیت موس +یک قسمت شن دانه درشت است همچنین به جای شن دانه درشت می توان از ورمی کولایت و پرلایت نیز استفاده کرد و یا اینکه به جای پیت موس نیز خاک برگ مصرف کرد. قلمه ها تا حدود یک دوم طول خود در محیط کاشت قرار میگیرند و گلدان محتوی قلمه ها را در مکانی با دمای 23-20 درجه و روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب قرار داد. زمانی که سطح خاک نسبتا خشک شد قلمه ها را آبیاری کنید . ریشه زایی قلمه های چوب سخت این گیاه میتواند حدود 6 ماه طول بکشد

قلمه چوب نرم نوع دیگر این قلمه ها است. این نوع قلمه ها از انتهای ساقه های جوان و حاصل از رشد فصل جاری تهیه می‌شوند . ساقه مناسب هنوز انعطاف پذیر است اما اگر آنرا خیلی خم کنیم خواهد شکست . طول قلمه های چوب نرم حدود 30-25 سانیتمتر است و زمان مناسب نیز حدود اواخر تیره ماه و اوایل مرداد است. برگها را از قسمت پایین قلمه جدا می کنیم اما  اگر تمامی برگهای قلمه های چوب نرم قبل از تولید ریشه کنده شوند اثر منفی بر روی ریشه زایی  خواهند داشت. به دلیل وجود برگها این قلمه ها نیاز به رطوبت هوای بالاتری دارند بنابراین پوشاندن قلمه ها با یک لایه پلاستیک شفاف و یا غبارپاشی با آب دو نوبت در روز به این مسئله کمک می کند. ریشه زایی قلمه های چوب نرم این گیاه از نظر زمانی حدود 8-6 هفته طول میکشد که سریعتر از قلمه چوب سخت است.

استفاده از پاجوش روش دیگر تکثیر این گیاه است . پاجوشها از کنار گیاه مادری رشد می کنند و بعد از گذشت حدود دو سال رشد و نمو در کنار گیاه مادری می توان نسبت به جدا سازی آنها اقدام کرد . توجه کنید که در طی این دو سال می بایست پاجوش مورد نظر را سرزنی کرد و اجازه نداد که خیلی بلند شوند زیرا این پاجوشها معمولا سیستم ریشه ای ضعیفی دارند که از این طریق می بایست مانع از رشد بیش از اندازه ساقه و عدم توسعه مناسب ریشه شد. زمان مناسب جدا سازی پاجوش از کنار گیاه مادری نیز اواخر زمستان/ اوایل بهار است.

هرس

بوته های بلوبری برای میوه دهی مناسب نیاز به هرس منظم سالانه دارند و هرس این گیاه از همان زمان کاشت شروع می شود . در سالهای اولیه مهمترین مسئله ایجاد چهار چوب مناسب برای گیاه از طریق هرس است و زمانی که گیاه به حداکثر اندازه طبیعی و رشد خود رسید ، برنامه هرس بر روی تولید میوه بیشتر متمرکز می شود. میزان و شدت هرس در زمان کاشت بستگی به شرایط گیاه کاشته شده دارد. بعد از کاشت گیاه جوان، شاخه های اصلی گیاه که همان شاخه های عمودی هستند سرزنی می شوند تا حدود 25 سانتیمتر از طول آنان باقی بماند و شاخه های ضعیف تر که به این شاخه ای اصلی به شکل افقی متصل هستند از نزدیکی شاخه های اصلی جدا می شوند . این کارها موجب می شود که سیستم ریشه ای نیز تحریک به رشد شده و در زیر خاک به خوبی توسعه بیابد. اگر قصد تربیت گیاهی قوی را داریم در حدود 3-2 سال بعد از کاشت نباید به گیاه اجازه دهیم که میوه تولید کند زیرا این مسئله می تواند منجر به تولید گیاهی ضعیف و کوتاه قامت شود . زمانی که گیاه به خوبی رشد کرد و بالغ شد نوبت میوه دهی فرا می رسد و میوه ها بر روی 7-5 سانتیمتر انتهایی شاخه های حاصل از رشد سال قبل شکل میگیرند و این مسئله برای انجام هرس بوته های بالغ مهم است. زیرا حذف کردن قسمت انتهایی چنین شاخه هایی به معنی جلوگیری از گلدهی گیاه است. همچنین اگر به هیچ عنوان یک گیاه را هرس نکنیم نیز به تدریج از میوه دهی آن کاسته می شود در مورد گیاهان بزرگ و بالغ می بایست در هنگام هرس شاخه هایی را که نازک و ضعیف هستند را حذف کرد. در هر گیاه بالغ شاخه های جوان و پر رشد نیز وجود دارند که برای میوه دهی آینده این گیاه مهم و ضروری هستند اما اگر اجازه دهیم که بسیار بلند شوند ممکن است از چهار چوب ارتفاع گیاه خارج شوند بنابراین آنها را به گونه ای باید سرزنی کرد که حدود 15-10 سانتیمتر پایین از ارتفاع کلی بوته قرار بگیرند. بوته بلوبری که 6 سال سن دارد به اوج ظرفیت میوه دهی خود رسیده است و اگر هرس نشود بعد از آن امکان نزول کیفیت و کمیت میوه های آن وجود دارد به همین دلیل در چنین بوته هایی می توان حدود 20٪ از شاخه  های مسن گیاه که بیش از 5 سال عمر دارند را از بوته جدا کرد تا شاخه های جوان و جدید رویش کنند.بنابراین به فاصله هر 5 سال کل تاج درخت به تدریج جدید و جوان می شود. چین برنامه های میوه دهی منظم و خوب گیاه را تضمین می کند.

ویژگی نهال

Blueberry bush on farm

نهال باید از ارقام مناسب و سازگار با شرایط آب و هوایی منطقه باشد و پتانسیل عملکرد آن بالا باشد. در هنگام انتخاب رقم باید ویژگی هایی مانند تاریخ رسیدن، نوع مصرف، در دسترس بودن کارگر به منظور برداشت، بازار مصرف، پتانسیل برداشت مکانیکی، عملکرد و طعم میوه، اندازه و … را مد نظر قرار داد.

کاشت بلوبری

گیاهان باید از نهالستان مطمئن خریداری شوند و دارای شناسه باشند. رقم آنها مشخص باشد و دارای گواهی سلامت باشند. شیوه عمده تکثیر بلوبری قلمه چوب سخت است که از شاخه یکساله تهیه می شود. می توان از قلمه های ریشه دار شده یا نهال های گلدانی استفاده کرد. قلمه های ریشه دار شده که مستقیما از بستر ازدیاد گرفته می شوند، معمولا دارای ریشه های محدودی هستند. خرید گیاهان گلدانی دو تا سه ساله اگرچه هزینه بیشتری دارد اما اینها سیستم ریشه بیشتر و رشد بهتری دارند. زمان کاشت نهال های ریشهدار اواخر زمستان یا اوایل بهار قبل از بیدارشدن گیاهان می باشد. فواصل کاشت ارقام پابلند 5/1 در 2 متر می باشد و معمولا بیش از 2000 بوته در هکتار کشت می شود. گیاهان باید در همان عمقی که در نهالستان بودند در خاک کشت شوند و طوقه در سطح خاک باشد. هرگیاه در چال های به عمق 30 الی 40 سانتیمتر که دارای مخلوط خاک و پیت خزه مرطوب می باشد کشت می شود. ایجاد برش های سطحی روی ریشهها قبل از کاشت سبب تحریک ریشه های جانبی می شود. آبیاری باید بلافاصله بعد از کشت گیاهان انجام شود. می توان از مالچ کاه و کلش یا براده های چوب به ضخامت 5 تا 10 سانتیمتر برای حفظ رطوبت استفاده کرد. در ارتفاعات بالاتر بهتر است جهت ردیف ها شمالی جنوبی باشد تا گیاهان نور کافی دریافت کنند. اما در محل های گرم و آفتابی جهت ردیف ها شرقی غربی باشند تا از گرم شدن زیادی و خشک شدن خاک اجتناب شود.

نیاز آبی پرورش نهال بلوبری

همانطور که اشاره شد ریشه این گیاه سطحی است و اغلب ریشه ها تا عمق 35 تا 40  سانتیمتری نفوذ می کنند. لذا این گیاه به خشکی و کمبود رطوبت خیلی حساس است و در طی فصل رشد به رطوبت زیادی نیاز دارد و در تابستان که دما بالاست باید به طور منظم آبیاری شوند. در اثر کمبود رطوبت و تنش خشکی عملکرد و رشد این گیاه کاهش و ممکن است در حالت شدید گیاه از بین برود. آبیاری منظم از زمان گلدهی تا رشد میوه ها اهمیت دارد. می توان از از پیت ماس یا سایر مواد نگهدارنده رطوبت در ترکیب خاک و همچنین از مالچ خاک اره به منظور حفظ رطوبت خاک و اجتاب از تنش خشکی استفاده کرد. البته باید از آبیاری غرقابی نیز پرهیز شود.

نیازهای گرده افشانی

هر بلوبری گل های زیاد ی (حدود2000  تا 3000 گل) تولید می کند. وجود رقم گرده زا برای انواع پاکوتاه و چشم خرگوشی حتما ضروری است. چون گل های عقیم دارند.گرده افشانی توسط حشرات صورت می گیرد. لذا تعداد دو کندو در هکتار لازم است. انواع پابلند خودگرده افشان هستند ولی برای تشکیل میوه بهتر و درشت تر و توسعه دامنه برداشت بهتر است دو یا چندرقم با ویژگی همزمانی در گلدهی، در باغ کشت شود.

نیاز غذایی بلوبری

تغذیه صحیح در باروری، کیفیت و سلامت این گیاه تاثیر به سزایی دارد. با توجه به سطحی بودن ریشه این گیاه، تغذیه نامناسب میتواند به این گیاه آسیب وارد سازد. بهتر است مقدار و زمان مصرف کود بر اساس نتایج آزمون خاک و نوع کود مصرفی توام با آنالیز برگ انجام گیرد. بهتر است از کودهای اسیدزا مانند سولفات آمونیوم ، سولفات منیزیم، گوگرد و سولفات آهن در خاک استفاده کرد. باید دقت شود از مصرف کودهای نیتروژنی به فرم نیترات و یا کودهای پتاسیمی به فرم کلرید پتاسیم خوداری شود. همچنین بلوبری به کلر بسیار حساس است. از آنجا که این گیاه به شوری حساس است می بایست نسبت به مقدار و نحوه کاربرد کود دقت لازم انجام شود. اگر فسفر خاک خیلی باشد و پتاسیم آن نیز درحد کم یا متوسط باشد، کود با فرمول 14- 28- 14 انتخاب خوبی خواهد بود. اگر فسفر و پتاسیم خاک کم تا متوسط باشد، کود با فرمول 10-10-10 انتخاب خوبی خواهد بود. اگر خاک غنی از فسفر است و پتاسیم خاک نیز متوسط تا زیاد است از ترکیب کودی 8:4:12 استفاده شود. به این ترتیب که در بهار و پاییز (بعداز برداشت محصول) هر نوبت، 30 گرم به هر بوته داده شود. وقتی ارتفاع بوته به 5/2 متر رسد این مقدار 150 گرم به ازای هربوته می شود. باتوجه به اینکه نیاز بلوبری به کودها زیاد نمی باشد، لذا تغذیه ارگانیک آن با استفاده از کودهای آلی و ارگانیک ساده تر از بسیاری از محصولات می باشد.

آفات و بیماری ها

مقاومت ارقام بلوبری به آفات و بیماری ها متفاوت است. در بعضی مناطق شیوع بیماری هایی مانند کپک خاکستری، آنتراکنوز و بلایت باکتریایی و یا آفت کرم میوه می تواند مشکل ساز باشد اما مشکل اصلی در اکثر مناطق تولید پرندگان هستند. میوه ها و گل های بلوبری بسیار مورد علاقه پرندگان هستند و پرندگان می توانند سبب آسیب جدی شوند. گزارش شده که ممکن است پرندگان بیش از 32 درصد محصول بلوبری را از بین ببرند. در زیر به پرندگان مضر برای کشت بلوبری اشاره می شود.

سار معمولی (Sturnus vulgaris)   European Starling

طول این پرنده حدود 20 سانتیمتر بوده و پرهای آن سیاه و براق است که البته در برخی از اوقات خال های سفید در آن دیده می شود. رنگ پاهای پرنده صورتی است و نوک در زمستان سیاه و در تابستان زرد است. این پرنده ها هرچیزی از جمله بی مهرگان، میوه های ریز مانند توت فرنگی، بلوبری … را می خورند. در حالت طغیان شدید، این پرنده می توانند کل محصول بلوبری را از بین ببرد.

سیاه مرغ بالسرخ (Agelaius phoeniceus )  Red-Winged Blackbird

این پرنده ازمیوه های بلوبری و تمشک تغذیه می کند.

فنچ خانگی (Carpodacus mexicanus)  House Finch

این پرنده در درجه اول از دانه ها تغذیه می کند اما به میوه های بلوبری نیز خسارت وارد می کند.

روش های کنترل پرندگان

الف- استفاده از محلول قندی

ثابت شده که استفاده از شربت قند سبب دفع پرندگان از باغ بلوبری می شود. با کاربرد محلول قندی در باغات بلوبری در نیویورک در زمانی که میوه شروع به آبی شدن می کند، خسارت پرندگان تا 50 درصد کاهش داشته است. علت بازدارندگی به خوبی مشخص نشده است اما گمان می رود که پرندگان قادر به هضم دی ساکارید موجود در محلول نیستند.

ب- استفاده از ابزارهای ترساننده پرندگان

که دارای پره هایی است و منعکس کننده نور (ScareWyndmill) برای مثال از دستگاه توربین های بادی فرابنفش است برای ترساندن و دور کردن پرندگان استفاده می شود. گزارش شده حرکات این تیغه ها همانند ضربه های شلاق به بال پرندگان می باشد. قطر تیغه ها 36 اینچ است و پرنده ها را دفع می کنند. این وسیله در باغات بلوبری موثر بوده است.

ج – پوشش دهی باغ (netting)

در این روش از پوشش یا توری هایی به منظور عدم دسترسی پرندگان به میوه ها استفاده می شود. علیرغم هزینه بر بودن، این روش در کاهش خسارت پرندگان بسیار موثر بوده است. اگر مواد با کیفیتی برای این منظور استفاده شود و مراقبت های لازم نیز صورت گیرد این پوشش ها تا ده سال هم دوام دارند. برای این منظور نایلون، پلی اتیلن، کتان و سیمهای با پوشش پلاستیکی قابل دسترس هستند.

حفاظت در برابر سرمای بهاره در  پرورش نهال بلوبری

شدت آسیب بستگی به مرحله نموی گل ها دارد. دمای 2- درجه سانتی گراد  به گل هایی که کاملا باز شده اند آسیب می زند اما جوانه های باز نشده تا 5- درجه سانتی گراد را تحمل می کنند. از کاشت این گیاه در جاهای پست و داخل دره ها اجتناب شود. با توجه به اندازه این گیاهان امکان پوشش دادن آنها در زمان یخبندان وجود دارد. احداث بادشکن در اطراف باغ نیز در مناطق بادخیز توصیه می شود.

برداشت

این گیاهان در سن 6 سالگی به باردهی کامل میرسند و می توانند بیش از 20 سال میوه دهند. عملکرد ارقام متغیر است و هر بوته بین 2 تا 7 کیلوگرم محصول تولید می کند. وقتی سته ها به رنگ آبی روشن تبدیل شدند باید چند روز دیگر (3 تا 7 روز) صبر کرد تا کاملا آبی رنگ و شیرین تر و بزرگتر شوند. در این زمان قابل برداشت خواهند بود. میوه ها همزمان نمی رسند لذا برداشت تدریجی است و حدود 6 تا 8 هفته به طول می انجامد (یک یا دوبار در هفته). در این زمان در اثر تماس با دست به راحتی جدا می شوند. با فشار انگشت اشاره و شست می توان فهمید میوه رسیده است و آن را جدا کرد. میوه های سفت تر در برداشت بعدی جدا می شوند. زمان برداشت بسته به نوع و رقم بلوبری و شرایط اقلیمی منطقه میتواند از اوایل تیر تا اواخر مهر ادامه داشته باشد. قندهای اصلی میوه گلوکز و فروکتوز می باشد و اسید سیتریک اسید غالب این میوه ها می باشد. دمای مناسب انبار 0 تا 2 و رطوبت نسبی 85-90 درصد می باشد. در این شرایط می توان میوه ها را حدود 5/1 ماه نگهداری کرد.

انواع روشهای مبارزه با آفات

به طور کلی روش های مبارزه با آفات کشاورزی به دو دسته تقسیم می شود :

• مبارزه عملی یا مصنوعی
• مبارزه طبیعی

مبارزه عملی یا مصنوعی

مبارزه مصنوعی نوعی مبارزه با آفات کشاورزی است که انسان بطور مستقیم و یا غیر مستقیم در آن دخالت دارد. در این صورت انسان هرچه کوشش بیشتری کند موفقیت بیشتری بدست می آورد. روشهایی که انسان در مبارزه علیه آفات بکار می برد بشرح زیر اند:

1. روش زراعی ( Cultural method )
2. روش فیزیکی ( Phisical method )
3. مبارزه مکانیکی ( Mechnical method )
4. مبارزه قانونی ( Ligislative method )
5. مبارزه بیولوژیک ( Biological method )
6. مبارزه شیمیائی ( Chemical method )

به کار گیری چند روش از روش های بالا به طور همزمان به عنوان مبارزه تلفیقی نامیده می شود که امروزه طرفدارانی زیادی پیدا کرده است. نکته مهمی را که باید برای هر کدام از روشهای فوق در نظر گرفت این است که نخست باید سطح زیان اقتصادی هر آفت را تعیین نمود تا بتوان بر اساس آن بهترین روش را انتخاب کرد.

مبارزه زراعی

در روش زراعی مبارزه با آفات از امکانات و ماشین آلات کشاورزی ، شرایط اقلیمی، نوع بذر استفاده می شود. روشهای مختلف زراعی بیشتر جنبه پیشگیری دارد و باید قبل از این که آفت حمله کند از آن استفاده شود. در اغلب موارد کشاورزان رغبتی در اجرای این روشها نشان نمی دهند. در صورتی که اگر کاربرد این روش بر اساس مطالعات و بررسی های دقیق صورت گیرد، ارزان ترین و مناسب ترین راههای مبارزه با آفات می باشد. بخصوص در زراعتهایی که سطح آنها زیاد و ارزش محصولات بدست آمده در مقایسه با سایر محصولات کمتر است، در این مورد روش زراعی، تنها روش مقرون به صرفه است.

مبارزه زراعی براساس عوامل مختلفی مانند دیاپوز حشرات ، تغییرات فصل ، درجه حرارت ، نوع گیاهان زراعی ، شرایط جغرافیایی منطقه و دانستن نقاط ضعف زندگی حشره تنظیم می شود. مهمترین روشهای زراعی که علیه آفات بکار می رود عبارتنداز:

الف) تناوب زراعی

اعمال این روش در مورد آفانی که از گیاهان محدودی تغذیه می کنند اثر قابل ملاحظه ای دارد. مثلا در منطقه ای که خسارت پروانه سفید کلم زیاد است، تناوب مؤثرترین روش مبارزه است همچنین برای کاهش خسارت مگس خربزه و جالیز نیز میتوان از این روش استفاده نمود.

ب) شخم و تیلر زدن

زیر و رو کردن خاکهای زراعتی موجب تغییر بافت خاک شده و تعداد زیادی از آفات که به صورت شفیره هستند از زیر خاک به سطح خاک آمده و در معرض جریان هوا قرار گرفته و از بین می روند. بعنوان مثال شفیره کرم برگخوار چغندر و کرم غوزه می توان نام برد. برعکس شب پره های زمستانه در خاک های لخت و شخم زده بیشتر می تواند فعالیت نماید و زیر رو کردن خاک شدت آلودگی را بیشتر می کند. از بین بردن علف های هرز در اوایل فصل موجب می شود که برگخوار چغندرقند نتواند به طور مناسب تولید مثل کند. این امر موجب می شود که در نسلهای بعدی خسارت کمتری وارد کند.

پ) از بین بردن بقایای گیاهی

پاک کردن زمین از بقایای گیاهی کمک مؤثری در کم کردن جمعیت بعضی از آفات می کند. به عنوان مثال در زمینهایی که گندم کاشته شده ، چنانچه کاه و کلش آنها جمع آوری نشود در سال بعد ذرت یا حبوبات کاشته شود مگس گیاه خوار لوبیا طغیان پیدا می کند. جمع آوری میوه های بادام و پسته آلوده به آفات و سوزاندن آنها یکی از راههای مؤثر در مبارزه با این آفات می باشد. هرس سرشاخه و قطع درختان آلوده به سوسک پوست خوار درختان میوه از شدت خسارت آن به نحو قابل توجهی می کاهد. زیر خاک کردن و انهدام کلش بوته های برنج یکی از راههایی است که برای مبارزه با کرم ساقه خوار برنج اعلام می شود.

ت ) تغییر در تاریخ کاشت

بعضی از گیاهان اگر زودتر یا دیرتر از حد معمول کاشته شوند از خسارت آفت در امان می مانند. مثلا اگر جمعیت مگس گیاهخوار لوبیا در یک منطقه زیاد باشد حبوبات مخصوصا لوبیا نباید زود کاشته شود در غیر این صورت خسارت زیادی به آن وارد می آید. این آفت در بعضی از سالها نزدیک به ۱۰۰ % گیاهانی مانند لوبیا، ماش و نخود را از بین برده است که اجبار به کشت مجدد احتیاج پیدا کرده است. بعضی از ارقام برنج وقتی که زودتر از موعد کاشته شوند خسارت کمتری نسبت به ارقام دیررس از طرف کرم ساقه خوار به آن وارد می شود.

ج) استفاده از واریته های مقاوم برای کنترل آفات

یکی از روشهای امیدوار کننده برای کاهش وابستگی به آفت کش ها در کشاورزی کاشت ارقام مقاوم است. کاشت واریته های مقاوم یکی از موثرترین ، اقتصادی ترین و سالم ترین روشهای مدیریت آفات است، لذا استفاده از ارقام مقاوم در خیلی از نقاط جهان به خصوص در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است. در این روش از کیفیت خاص واریته های گیاهان زراعی، عادات و رفتار حشرات استفاده می شود.

در استفاده از واریته های مقاوم برای کنترل آفات می توان به مبارزه با مگس زیان آور غلات را نام برد. این حشره در مرحله لاروی از جوانه های انتهائی گیاهان خانواده غلات تغذیه نموده و خسارت زیادی ببار می آورد. با پیدایش ارقام مقاوم خسارت این آفت به ۱% رسیده است.

مبارزه فیزیکی

مهمترین روش های فیزیکی در مبارزه با آفات کشاورزی عبارتند از :

۱ – به کار بردن گرما

این روش در مبارزه با آفات انباری مورد استفاده قرار می گیرد. طبق آزمایشهای انجام شده چنانچه بذرهای حبوبات آلوده به سوسک چهار نقطه ای حبوبات به مدت ۳ ساعت در دمای ۵۵ درجه سانتیگراد قرار گیرند تخم و حشرات کامل این آفت از بین می روند. ضمنا رطوبت نسبی هر چه بالاتر باشد قدرت از بین برندگی حرارت نسبت به آفت مؤثرتر است. استفاده از شعله افکن و سوزاندن آفت از روشهای دیگری است که در گذشته بکار می رفت و در حال حاضر نیز در مورد بعضی از آفات مثل سرخرطومی برگ یونجه مورد استفاده قرار می گیرد و نتایح آن ثمربخش می باشد. اغلب حشرات در حرارت های بین ۴۰ تا ۶۰ درجه سانتیگراد به حالت غیر فعال در می آیند و یا از بین می روند.

۲ – استفاده از سرما

بطور کلی حرارت های کم مانند، حرارت های زیاد در مبارزه با حشرات موثر نیست ولی در حالت های خاص از آن می توان استفاده کرد. مثلا تحقیقاتی که در مورد مگس مدیترانه انجام شده نشان می دهد که اگر میوه های آلوده به مگس مدیترانه را در حدود دو هفته در حرارت حدود ۵ درجه بالای صفر نگه دارند چه در مرحله لاروی چه در مرحله تخم از بین می رود. به همین ترتیب حشراتی که مخصوص نواحی گرمسیری و معتدل گرم می باشند اگر تحت شرایط خاص به نواحی سردسیری راه پیدا کنند در اثر زمستان های سخت از بین می روند.

۳ – استفاده از نور

نور یکی از عوامل فیزیکی است که در مبارزه با آفات بکار می رود. از پدیده فتو تاکسی برای ساختن تله های نوری استفاده می شود و در بعضی از موارد، این گونه از تله ها در پایین آوردن جمعیت بعضی از حشرات مؤثر می باشند. بطور کلی اکثر حشرات به اشعه ماوراء بنفش جلب می شوند و شعاع های دارای طول موج ۳۵۰ انگستروم، حشرات را بخود جلب می کنند. نورهای زرد و قرمز اغلب حشرات را دور می کند. نور قرمز و بخصوص زرد به عنوان دور کننده حشرات بکار می رود. از این عادات و رفتار حشرات برای انهدام آنها بخصوص در مورد حشرات موذی شب پرواز مانند پشه ها استفاده می شود. چراغ معروف به نور سیاه (Black light) طوری ساخته شده که حشره پس از جذب به سمت منبع نور یا سیم های داغ برخورد کرده و می سوزد.

۴ – استفاده از امواج رادیویی

امواج رادیویی با فرکانس ۲۴۵۰ مگاهرتز با طول موج ۱۲۱۴۵ در گندمهای آلوده به شپش گندم حرارتی در حدود ۸۰ درجه سانتیگراد ایجاد می کند که برای حشرات مذکور کشنده است. اشعه مادون قرمز با حرارتی که در فرآورده های انباری ایجاد می کند موجب از بین رفتن تعدادی از حشرات می شود. در مبارزه با آفات از طریق امواج رادیویی با به این نکته توجه کرد که این روش را باید در محیط های خشک استفاده کرد زیرا بعضی از امواج صوتی با فرکانس ۴۰۰۰ مگاهرتز حباب های هوایی با قشر نازکی از آب ایجاد کرده که به صورت سپری بدن حشرات را در مقابل امواج رادیویی حفظ می کنند.

۵ – استفاده از پرتوهای یونساز

استفاده از پرتوهای یونساز از روش های نوین در مبارزه با آفات کشاورزی است. پرتوهای یونساز، پرتوهایی می باشند که در اثر برخورد به اتم یا ماده ، نظم و توازن ساختمان آنرا برهم زده و آنرا تبدیل به ذره یا اتم باردار یعنی یون می نمایند. یونسازی بوسیله عوامل مختلفی صورت می گیرد که این عوامل می توانند باردار یا بدون بار باشند. از عوامل باردار می توان اشعه آلفا و بتا و از عوامل بدون بار می توان اشعه ایکس و گاما را نام برد.

حشرات مانند تمام موجودات زنده دیگر هنگامی که در معرض تابش شدید پرتوهای ایکس و گاما قرار بگیرند از بین می روند و در پرتوهای کمتر از آن حالت عقیمی در دستگاه تولید مثل آنها ایجاد می شود. پرتوهای یونساز به دو طریق مورد استفاده قرار می گیرد.

مستقیم

مبارزه مستقیم با تابش دوزهای کشنده صورت می گیرد. کاربرد این روش بیشتر در مبارزه با آفات انباری و قرنطینه ای است.

غیر مستقیم

در مبارزه غیر مستقیم از خواص عقیم کنندگی پرتوهای یونساز استفاده می شود. در این روش ابتدا آفات را در آزمایشگاه به طور انبوه تولید می نمایند. سپس افراد نر یا ماده را با دزهای عقیم کننده عقیم کرده و در طبیعت و در محیط های آلوده که قبلا تعیین شده است رها می سازند. از آنجائیکه سلولهای جنسی اولیه آنها در مقابل تشعشعات هسته ای حساسیت بیشتری دارند لذا در اثر تابش این پرتوها کروموزومهای سلولهای جنسی دستخوش تغییرات و بی نظمی قرار می گیرند. تغییرات کروموزومی ایجاد شده در سلول های جنسی حشرات تولید شده در آزمایشگاه هنگام لقاح با سلولهای ماده به سلول تخم منتقل شده و سبب مرگ حشره در مرحله جنینی، لاروی یا مرحله بلوغ می شود. یکی از نمونه های بارز این روش مبارزه با مگس دام که یکی از آفات مهم دام در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است.

در مورد عقیم سازی حشرات باید به نکات زیر توجه کرد :

• باید از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد و هزینه انجام کار مورد مطالعه قرار گیرد.
• حشرات مورد نظر فقط یک گونه باشند. حشرات مورد نظر که در این برنامه قرار می گیرد ، باید امکان پرورش آن در آزمایشگاه وجود داشته باشد.
• مقدار اشعه به حدی باشد که حالت عقیم کننده در حشره بوجود آورد، زیرا اگر دز اشعه زیاد باشد موجب تلف شدن حشره می گردد.
• طول عمر حشره نباید کم شود.
• قدرت جنسی حشره مورد آزمایش نباید کم شود و از نظر تعداد جفت گیری هیچگونه تفاوتی در مقایسه با حشرات طبیعی نداشته باشد.
• سطح مورد عمل بایستی کاملا محدود و قابل کنترل بوده و از نظر آلودگی سعی شود که این سطح بوسیله مانع طبیعی از قبیل کوهها، رودخانه جدا باشد.
• اطلاعات کلی و کافی از نظر بیولوژی و اکولوژی حشره در دست باشد.

۶ – استفاده از مواد عقیم کننده

یکی از اثرات قابل توجه مواد شیمیائی عقیم کننده مختل کردن دستگاه تناسلی آفات است. مواد شیمیائی عقیم کننده موجب می شود که تخمدان حشره آسیب ببیند و در سلولهای جنسی اختلالاتی ایجاد شود. از جمله تحقیقاتی که در این مورد انجام شده مبارزه با کنه قرمز مرکبات و کرم برگ خوار چغندر قند است.

مبارزه مکانیکی

مبارزه مکانیکی از دیگر روش های مبارزه با آفات کشاورزی است. در این روش معدوم کردن حشرات توسط وسایل مختلف و ابزار گوناگون صورت می گیرد. به عنوان مثال در زمان قدیم برای مبارزه با ملخ ، بیشتر از طریق جمع آوری و همچنین حفر گودال های بزرگ در مسیر پوره های ملخ بود با توجه به اینکه پوره ها بطور دسته جمعی حرکت می کردند، داخل چاله افتاده و بعد روی آنرا خاک ریخته و معدوم می نمودند. در مورد حشرات خانگی مانند مگس و پشه از طریق نصب تورهای سیمی می توان مانع ورود حشرات به داخل خانه ها شد.

در باغات هنگام شخم عمیق و بیل زدن تعداد زیادی از لاروهای کرم سفید ریشه بیرون آمده و آنها را جمع آوری می نمایند و یا پرندگان آنها را شکار می کنند. سوسک کلرادو را می توان بوسیله تله میزبانی ( سیب زمینی های رشد یافته داخل گلدان ) جمع آوری و سپس از بین برد.

مبارزه قانونی

جابجایی و انتقال فرآورده های کشاورزی از نقطه ای به نقطه دیگر بدون رعایت اصول قرنطینه یکی از عوامل گسترش و انتقال آفات و بیماریها است. بعنوان مثال شته که از آمریکا به فرانسه وارد شد، هزاران هکتار درختان انگور را از بین برد. همچنین انتقال کرم ساقه خوار برنج از کشورهای دیگر به ایران را می توان ذکر کرد. بید سیب زمینی و سوسک کلرادو از آفاتی است که در سالهای اخیر وارد ایران گردیده و مشکل آفرین شده اند.

به همین دلیل در هر کشوری مقررات خاصی برای ورود و خروج فرآورده های کشاورزی به شرح زیر وضع شده تا از انتشار آنها جلوگیری شود

1. مقررات مربوط به جلوگیری از ورود آفات و بیماریهای جدید از خارج و یا از منطقه ای به منطقه دیگر : به موجب این مقررات ، ورود بذر ، نهال و میوه باید دارای گواهی عدم آلودگی و با کنترل سازمان قرنطینه صورت گیرد.
2. مقررات مربوطه به کنترل آفات عمومی و مهمی مانند ملخ که طغیان آنها با خسارت سنگین و بطور ناگهانی همراه است و قادرند زراعتهای وسیع را مورد حمله قرار دهند : طبق قانون هزینه مبارزه با آفات عمومی مانند ملخ به عهده دولت است
3. مقررات مربوط به کنترل گسترش آفات موجود در یک منطقه
4. مقررات مربوط به ورود سموم و کنترل فروشندگان سموم و بخصوص کسانی که اقدام به سمپاشی می کنند : و به موجب این مقررات، فروشندگان باید از وزارت کشاورزی پروانه کسب سموم اخذ نمایند و همچنین فروشندگان موظفند بسته های ساخته شده یا از خارج وارد شده را بدون تغییر در معرض فروش بگذارند. فروشندگان موظف هستند به خریداران ورقه ای شامل اطلاعات مربوط به استعمال سموم، زمان سمپاشی، احتیاط های لازم و پادزهر را بدهند
5. شرایط وارد کنندگان و سازندگان سموم کشاورزی : طبق آئین نامه سازمان حفظ نباتات باید وارد کنندگان قبلا از وزارت کشاورزی مجوز های لازم را اخذ نمایند.
6. صلاحیت سازندگان سموم در داخل کشور بوسیله هیئت نظارت بر سموم گواهی می شود.

مدیریت آفات با استفاده از دشمنان طبیعی آنها ( مبارزه بیولوژیک )

مبارزه بیولوژیک از روش های جدید مبارزه با آفات کشاورزی است. هزاران گونه از حشرات و کنه ها به محصولات زراعی ، باغات میوه، درختان و درختچه های جنگلی و حیوانات اهلی حمله می نمایند. اکثر گونه ها جمعیت خیلی کمی دارند و آفت محسوب نمی شوند، چون که نمی توانند خسارت اقتصادی ایجاد نمایند. برای پائین بودن جمعیت این جانوران دلایل متعددی از جمله، آب و هوای نامساعد ، کمبود غذا و لانه و دشمنان طبیعی را می توان نام برد. دشمنان طبیعی موجودات زنده ای هستند که آفات را مستقیما کشته و یا آنها را ضعیف می نماید. معمولا دشمنان طبیعی با شکار آفات ، جمعیت شان را کاهش می دهند.

تمام جمعیت های حشرات کم و بیش در محیط های طبیعی بوسیله دشمنان طبیعی تحت تاثیر قرار می گیرند. برای تعداد زیادی از گونه های آفت ، دشمنان طبیعی بعنوان اصلی ترین عامل تغییر دهنده جمعیت است. به همین خاطر شناخت دشمنان طبیعی مؤثر بر روی گونه آفت بسیار مهم می باشد.

استفاده از دشمنان طبیعی در مدیریت آفات برای کاهش خسارات آنها مبارزه بیولوژیک نامیده می شود. مبارزه بیولوژیک با کنترل طبیعی متفاوت است. چون که در کنترل طبیعی علاوه بر دشمنان طبیعی عواملی مانند آب و هوا و غذا و عوامل دیگر نیز دخالت دارند. هدف مبارزه بیولوژیک رها سازی دشمنان طبیعی و حمایت از آنها برای تنظیم جمعیت آفت بطوری که جمعیت آفت را تا زیر سطح زیان افتصادی پائین آورده و از خسارت آنها جلوگیری کند.

خصوصیات دشمنان طبیعی

۱- دارای قدرت جستجوی زیاد باشد و بتواند آفات را از نقاط مختلف پیدا کند و آنها را از بین ببرد.

۲- آفت یا همان عامل بیولوژیک بایست شرایط میزبانی داشته باشد.

۳ – وجود هماهنگی بین دوره زندگی حشره آفت و دشمن طبیعی آن ، معمولا دشمنان طبیعی عادت دارند که در مرحله بخصوصی از دوره زندگی آفت از آن تغذیه نمایند و آن را پارازیته کنند. مثلا بعضی از زنبورهای پارازیتوئید، لارو حشرات را پارازیته می کنند یا مگسهای Phasia حشره کامل سن را پارازیته کرده و از بین می برد. بنابراین وجود هماهنگی در دوره زندگی آفت و دشمن طبیعی ضرورت دارد. در غیر این صورت دشمنان طبیعی اهمیت اقتصادی خود را در مبارزه بیولوژیک از دست خواهند داد.

۴ – دارای قدرت تکثیر زیاد باشد.

۵ – داشتن قدرت سازش با شرایط آب و هوایی منطقه

عوامل مبارزه بیولوژیک

غالب گونه های حشرات به عنوان میزبان سایر موجودات زنده هستند. بطور کلی حشرات دشمنان طبیعی متنوعی دارند که عبارتند از : مهره داران، بی مهرگان، نماتدها و میکروارگانیسم ها

در بین این عوامل حشرات از بی مهرگان به عنوان اصلی ترین دشمنان طبیعی گونه آفات حشره ای به حساب می آیند. دشمن طبیعی ممکن است بصورت پارازیت و پارازیتوئید ، شکارچی و عوامل بیماری زا عمل کنند.

۱ – پارازیت ها

پارازیت موجودی است که در سطح یا داخل بدن یک حیوان بزرگتر از خود ( میزبان ) زندگی می کند. پارازیت ها معمولا سبب ضعف میزبان و گاهی اوقات مرگ آنها می شوند. یک پارازیت فقط یک میزبان و یا قسمتی از میزبان را برای تکمیل رشد نیاز دارد. معمولا در روی یک میزبان، پارازیت های متعددی زندگی می کنند. از پارازیت های مهم آفات حشره ای می توان نماتدها و و بعضی از کنه های پارازیت را نام برد.

۲ – پارازیتوئیدها

در روش های جدیدی که در مبارزه با آفات کشاورزی استفاده می شود پاروزیتوئید ها جایگاه ویژه ای دارند. پارازیتوئیدها حشراتی هستند که سایر حشرات و بندپایان را پارازیته می نمایند. این جانوران در مرحله نارسی پارازیت بوده و در مرحله بلوغ زندگی آزاد دارند. در تمام موارد پارازیتوئیدها میزبانشان را می کشند، با اینحال در بعضی موارد ممکن است میزبان بیشتر اوقات زندگی اش را زنده بماند و در مراحل آخر از بین برود.

پارازیتوئیدها ممکن است هر مرحله از میزبان را مورد حمله قرار دهند، با این حال در مرحله بلوغ ، حشره میزبان کمتر از بقیه مراحل مورد حمله قرار می گیرد. پارازیتوئیدها بیشتر از هر عامل بیولوژیک دیگر مورد استفاده قرار گرفته اند. مهمترین پارازیتوئیدها به راسته بال غشائیان و دو بالان تعلق دارد.

پارازیتوئیدها دیواره بدن میزبان را سوراخ کرده و تخم را در داخل بدن میزبان می گذارند و یا اینکه تخم را به سطح بدن میزبان می چسبانند در این حالت لارو یا وارد بدن میزبان می شود و یا در سطح بدن باقیمانده و از آن تغذیه می کند.

۳ – شکارچی ها

شکارچی ها موجوداتی با زندگی آزاد هستند که از سایر جانوران که شکار نامیده می شوند تغذیه می نمایند. شکارچی ها ممکن است هم مراحل قبل از بلوغ و هم حشره کامل را مورد حمله قرار دهند و بیش از یک شکار برای تکمیل رشد شکاری مورد نیاز است.

اصلی ترین شکارچی های حشرات عبارتند از : پرندگان، ماهیها، دوزیستان (وزغها، قورباغه ها و سوسمار) ، خزندگان ( مارها، مارمولک ها) ، پستانداران ( خفاش ها، جوندگان، سایر پستانداران ) ، بندپایان ( حشرات ، کنه ها و عنکبوت ها ) ، حتی تعدادی از گیاهان مانند ونوس Venus بعضی از حشرات را شکار می نمایند. مهمترین شکارچی های حشرات در مبارزه بیولوژیک، حشرات و کنه ها هستند.

صفات مهمی که باعث شده شکارچی ها در مبارزه بیولوژیک استفاده گردد عبارتند از :

• شکار را سریعا می کشند
• غالبا تمام افراد در جمعیت (نر، ماده ، مراحل قبل از بلوغ و جانور کامل) به دنبال شکار هستند.
• همزمانی چرخه زیستی بین شکارچی و شکار غالبا مشکل ساز نیست

بعنوان مثال کفشدوزک هفت نقطه ای هم در مرحله لاروی و هم در مرحله بلوغ ، شته ها را شکار می کند و در شبانه روز بطور متوسط ۳۰ شته سبز یونجه را شکار می کند. با توجه به اینکه هر کفشدوزک ده ها عدد تخم می گذارد و عمر حشره کامل زیاد و معمولا از دو ماه تجاوز می کند اهمیت آن در کنترل طبیعی شته ها روشن می شود.

۴ – میکروارگانیزم های بیماریزای حشرات

استفاده از میکروارگانیسم های بیماری زا از دیگر روش های مبارزه با آفات کشاورزی است. مهمترین میکروارگانیسم هایی که در حشرات بیماری ایجاد می نمایند عبارتند از: باکتریها، ویروسها، قارچ ها و ریکت سیاها. این میکرو ارگانیسم ها ممکن است مستقیم آفت را کشته و یا توان تولید مثلی آنها را کاهش داده و رشد و نموشان را کند نماید. این موجودات بطور طبیعی سبب بیماریهای همه گیر در جمعیت های حشرات می شوند بنابراین شناخت نحوه عملشان نقش مهمی در تغییرات جمعیت تعدادی از آفات دارد.

اکثر این میکروارگانیسم ها که حشره کشهای میکروبی نیز نامیده می شوند مورد مطالعه یا استفاده قرار گرفته اند. حشره کشهای میکروبی مواد بیولوژیکی هستند که مانند حشره کشهای شیمیایی بر روی آفات پاشیده شده و یا به نحوی به آنها می رسند. فرمولاسیون های مختلفی مانند طعمه سمی ، گرد ، گرانول و اسپری از این میکروارگانیسم ها ساخته شده است. امروزه حشره کشهای میکروبی بیشتر از باکتریها و تا حدودی ویروسها و قارچها تهیه می شوند.

تعدادی از پارازیت ها و پارازیتوئیدهای حشرات ، علاوه بر اینکه مفید نیستند بلکه مضرند. دشمنان طبیعی آفات نیز خود دارای دشمن هستند. حشراتی که پارازیتوئیدهای آفات را پارازیته می کند هایپر پارازیت می گویند که مضر می باشند.

مزایا و محدودیت های مبارزه بیولوژیک

یکی از مزایای مبارزه بیولوژیک تداوم مبارزه می باشد. در مبارزه شیمیایی پس از اینکه سم تاثیر خود را بخشید ممکن است مجددا آفت تکثیر یافته و خسارت خود را تجدید کند که این خود مستلزم سمپاشی مجدد می باشد ولی در روش مبارزه بیولوژیک، عوامل زنده کنترل کننده، آفت را همیشه در زیر آستانه زیان اقتصادی نگه می دارد.

از محدودیت های مبارزه بیولوژیک پرورش آزمایشگاهی آنها است که برای رهاسازی آنها همیشه باید تعداد زیادی در آزمایشگاه موجود باشد تا بتوان در سطح وسیعی عمل رها سازی را انجام داد و بعلاوه پس از رهاسازی وقت نسبتا زیادی لازم است تا انگل یا شکارچی بتواند آفت را تحت کنترل در آورد.

بطور کلی اگر چه مبارزه بیولوژیک نسبت به مبارزه شیمیائی هزینه آور و زمان بیشتری باید برای آن صرف نمود ولی بدلیل محاسنی که دارد در قالب طرح کنترل تلفیقی آفات و در جهت کاهش مصرف سموم نقش بسیار مهمی می تواند ایفا کند.

مبارزه شیمیایی

استفاده از سموم و آفت کش ها آخرین روش مبارزه با آفات گیاهی است که در این مقاله مورد بررسی قرار می گیرد. بدون استفاده از سموم شیمیایی تولید محصول به شکل انبوه بسیار مشکل و در بعضی موارد غیر ممکن است.

حشره کش ها ، نوع ویژه ای از آفت کشها هستند که حشرات و بی مهرگان را از بین می برند. استفاده از این ترکیبات بعد از جنگ جهانی بر روی محصولات کشاورزی شروع و به شدت افزایش پیدا کرد. علت استفاده گسترده از این ترکیبات در کشاورزی عبارتند از :

1. اثر حشره کشها بر روی حشرات قطعی و سریع بوده و جمعیت آنها را سریعا به سطح زیان اقتصادی می رساند.
2. در مقایسه با سایر روشهای مدیریت آفات ارزان می باشد.
3. استفاده از حشره کشها آسان و افراد با تجربه کم هم می توانند از آنها استفاده کنند.

به خاطر دلایل بالا حشره کشها جایگاه محکمی در روش های مبارزه با آفات کشاورزی و تولید محصولات کشاورزی برای خود باز نموده اند. با این حال طولی نکشید که معایب این ترکیبات نیز معلوم گشت بعضی از عیوب مانند مقاومت حشرات به حشره کشها ، تجدید حیات بعضی از آفات و نیز جایگزینی عده ای دیگر بخاطر استفاده مکرر بروز نمود.

علاوه بر این حشره کشها اثرات منفی بر روی موجودات غیرهدف مانند دشمنان طبیعی آفات، زنبور عسل و سایر گرده افشان ها، ماهیها و ….. دارد. همچنین حشره کشها ترکیبات بسیار سمی برای انسان بوده و در صورت استفاده نادرست حتی ممکن است سبب مرگ انسان گردد. با این حال در صورت استفاده صحیح از حشره کشها، می توانند بعنوان یکی از ابزارهای مهم در مدیریت آفات به حساب آیند و با اطلاعات درست می توان از بسیاری از معایب آنها کاست.

حشره کشها را به شیوه های مختلف با توجه به کاربرد و یا ترکیب شیمیایی طبقه بندی می نمایند. حشره کشها را به سموم گوارشی ، سموم تماسی و سموم گازی تقسیم نموده اند. همچنین حشره کشها براساس منبعی که از آن تهیه می شوند به سموم معدنی ، گیاهی و آلی تقسیم می شوند. با این حال دقیق ترین طبقه بندی حشره کشها با توجه به ساختمان شیمیایی شان است لذا با توجه به ماده موثره به چندین طبقه تقسیم می شوند. بر این اساس گروههای اصلی سموم به ترکیبات کلره ، فسفره ، کاربامات و پایروتروئیدها تقسیم می شوند.

سموم گوارشی

این دسته از سموم از طریق گوارش ، حشرات را مسموم می کنند. مواد مزبور باید حتما توسط حشره خورده شده و به داخل دستگاه گوارش وارد شود تا ایجاد مسمومیت نماید. قدیمی ترین حشره کشها در این گروه قرار می گیرند و امروزه تعداد معدودی از این ترکیبات مانند فسفور دو زنگ به منظور تهیه طعمه مسموم در کنترل آفاتی مانند موش کاربرد دارد

سموم تماسی

اصلی ترین گروه حشره کشهای جدید می باشند. این ترکیبات از راه جلد و تماس اثر کرده و سبب مسمومیت حشره می شوند. این سموم البته از طریق تنفسی نیز ایجاد مسمومیت می کند. زیرا در مجاورت هوا تبدیل به گاز می شوند. در صورت تغذیه حشره از سطوح آلوده به این دسته از سموم ممکن است وارد دستگاه گوارش شده و جذب گردد با اینحال اصلی ترین مسیر ورود این ترکیبات دیواره بدن است. سموم معدنی، گیاهی و ترکیبات آلى مصنوعی (کلره و فسفره) در زمره سموم تماسی هستند

فومیگانت ها

فومیگانت ها ترکیباتی هستند که در دمای بالاتر از ۵ درجه به صورت گاز در می آیند. این ترکیبات از طریق روزنه های تنفسی وارد بدن می شوند. فومیگانت ها در محیط های بسته مانند انبار و برای ضدعفونی خاک استفاده می شوند. از این گروه از سموم گازهایی مانند اسید سیانیدریک ، بروموردومتیل و سولفورکربن وجود دارد که با روشهای خاصی روی آفات به ویژه آفات انباری به کار می روند.

سموم معدنی

این ترکیبات فاقد اتم کربن بوده و در گذشته استفاده می شده. امروزه از گوگرد به شکل های مختلف گوگرد آسیایی ، گوگرد قابل تعلیق و گوگرد وتابل در مبارزه با بیماریهای قارچی و کنه ها استفاده می شود. روغن های معدنی مانند انواع هیدروکربنها نیز علاوه بر خاصیت حشره کشی هنگامی که با حشره کش ها ترکیب می شوند خاصیت حشره کشی سموم را افزایش می دهند.

سموم گیاهی

الکالوئیدها، گلوکزید و عصاره های گیاهان مختلف مانند آنابازین پیرترین از جمله سموم گیاهی هستند. یکی از ترکیباتی که هم اکنون در دفع بعضی از آفات بکار می رود ترکیبات نیکوتین مثل سولفات نیکوتین است که به صورتهای مختلف به بازار عرضه می شود و در مبارزه با حشراتی که نسبت به حشره کشهای مصنوعی مقاومند بکار برده می شود. بعنوان مثال شته سبز هلو غالبا در اثر سمپاشی مقاومت پیدا می کند و در گلخانه ها مشکلاتی ایجاد می کنند. در این مورد به منظور عاری کردن گلخانه از این شته ها که ناقل ویروس می باشند از ترکیبات نیکوتین استفاده می شود.

در قدیم از گل و گیاه پیرتر حشره کش پیرتر بنام امشی همراه با نفت جهت سمپاشی آفات خانگی استفاده می شد. امروزه انواع سموم بصورت مصنوعی بر اساس پایه گیاه پیرتر ساخته شده است و سمومی مانند امبوش ، دسپس ، ریپ کورد و کاراته به بازار عرضه شده که در دفع آفات گیاهی و خانگی استفاده می شود

حشره کشهای گیاهی از نظر تاثیر، طیف وسیعی دارند و علاوه بر آفات روی حشرات مفید نیز تاثیر سوء دارند ولی در عوض میزان مسمومیت آنها برای جانوران خونگرم کم است. ضمن آنکه مقدار مصرف آن در هکتار مقایسه با حشره کش های دیگر نسبتا کم است.

ترکیبات مصنوعی آلی

این ترکیبات بر اساس ساختمان شیمیایی آنها به چند گروه تقسیم می شوند :

سموم کلره

هیدروکربن های کلره قدیمی ترین حشره کش های مصنوعی هستند. تمام حشره کش های این گروه دارای کلر، هیدروژن و کربن در ساختمانشان هستند با اینکه حشره کش های خیلی موثری هستند ولی امروزه به علت اثرات جانبی زیاد استفاده اکثر آنها منسوخ شده است. مشهورترین ترکیب این گروه د.د.ت که به علت پایداری زیاد منسوخ شده است.

از دیگر ترکیبات این گروه آلدرین، دیلدرین و آندرین را می توان نام برد. ترکیبات نام برده از حشره کش های موثر و قوی به ویژه برای مبارزه با ملخ در حالت های طغیانی در گذشته بکار می رفته ولی در حال حاضر کاربرد آن روی محصولات کشاورزی به هیچ وجه توصیه نمی شود. یکی از سموم کلره که هنوز برای دفع بعضی از آفات بکار می رود لیندین ۲۵ % است. از این سم برای مبارزه با آبدزدک، شب پره زمستانی به صورت طعمه استفاده می شود. همچنین برای آفات ریشه مثل کرم سفید ریشه نیز به صورت محلول که در پای درخت می ریزند بکار برده می شود.

سموم فسفره

یکی از پیشرفت هائی که در مبارزه با حشرات زیان آور نصیب بشر گردید کشف ترکیبات فسفره و خواص حشره کشی آنها بود. در روش های مبارزه با آفات کشاورزی استفاده از سموم جایگاه ویژه ای دارد و مهمترین سم مورد استفاده در از بین بردن آفات سموم فسفره است. اولین ترکیب فسفره که توسط شرادر آلمانی بجای نیکوتین توصیه شد ترکیبی بنام هگزا اتیل تترافسفات بود. از دیگر ترکیبات فسفره پارتیون ، دیازنون ، سوپراسید ، مالاتیون ، گوزاتیون ، دیپترکس می توان نام برد. باید متذکر شد که پایداری سموم فسفره نسبت به سموم کلره خیلی کوتاه و حداکثر تا ۴ هفته طول می کشد.

در میان سموم فسفره ترکیباتی هستند که قدرت حلالیت زیادی در آب دارند و وقتی روی گیاه پاشیده می شوند وارد شیره گیاهی شده و چنانچه حشراتی که دارای قطعات دهانی مکنده دارند از آن تغذیه نمایند از بین می روند به این دسته از آفت کشها سموم سیستمیک گویند. مانند سیستوکس، متاسیستوکس، تیمت و دیمتوات که در مبارزه با حشرات مکنده مانند شته ها و زنجرک ها بکار می روند.

سموم کاربامات

این ترکیبات از مشتقات اسید کاربامیک به دست می آید. اسید کاربامیک قبلا در پزشکی بکار برده می شد ولی در سالهای اخیر در مبارزه با آفات کشاورزی نیز مورد استفاده قرار می گیرند. اغلب این ترکیبات روی شته ها، مگس ها و پروانه ها اثرات خوبی دارند و بعضی از آنها خاصیت سیستمیکی قوی روی حشرات زننده مکنده دارند. سمومی مانند دی متان، ایزولان، دی متیلان و سوین در این گروه قرار می گیرند که در میان آنها سوین به عنوان یکی از حشره کش های نادری است که علاوه بر حشرات روی نرم تنان زیان آور مانند لیسک و حلزون تاثیر قابل توجهی دارد.

نکاتی در مورد استفاده از سموم شیمیایی

مهمترین خصوصیاتی که یک ترکیب حشره کش باید وجود داشته باشد عبارتند از :

• اثر قطعی روی آفت داشته باشد.
• روی گیاه سوختگی ایجاد نکند.
• برای انسان و دام بی ضرر باشد.
• روی حشرات مفید و زنبور عسل اثر سوء نداشته باشد.
• در کیفیت مواد خوراکی تغییری ایجاد نکند.
• روی چندین گونه از حشرات زیان آور موثر باشد.
• روی تمام مراحل زندگی حشرات اعم از تخم، لارو و شفیره و حشره کامل اثر کافی داشته باشد.
• تحت تاثیر عوامل محیطی زود تجزیه نشود.
• در محیط های اسیدی و قلیایی زود تجزیه نگردد.
• از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد.

بدیهی است که جمع کردن تمام این خصوصیات در تعداد معدودی از این سموم کار دشواری است با وجود این باید تا جای امکان از ترکیباتی استفاده کرد که تعدادی از موارد ذکر شده را دارا باشند.

یکی از نکات جالب در مورد مبارزه شیمیایی که یکی از مهمترین روش های مبارزه با آفات کشاورزی است این است که علاوه بر شناسائی ترکیبات شیمیایی باید به نحوه کاربرد صحیح آنها توجه کرد، بدین معنی که متخصصین و کارشناسان باید این مسئله را با کشاورزان و کسانی که با سم و سمپاشی سر و کار دارند تفهیم نمایند که منظور از سمپاشی فقط پاشیدن یک محلول سمی روی گیاهان نیست بلکه هدف از سمپاشی این است که ضمن وارد نمودن حداکثر ضربه، صدمات جانبی نداشته باشد و برای اینکار باید زمانی سمپاشی صورت گیرد که اکثریت تعداد آفات در معرض سمپاشی قرار گیرد.

مثلا هنگامی که روی شپشک واوی سیب بخواهیم سمپاشی کنیم باید دقیقا از بیولوژی این حشره اطلاع کامل داشته باشیم. باید زمانی سمپاشی صورت گیرد که حداکثر پوره ها از تخم خارج شده باشند و در صورت تأخیر در سمپاشی پوره ها از خود سپر ترشح می کنند و سمپاشی دیگر موثر نخواهد بود علاوه بر آن حشرات مفید نیز از بین می روند.

همچنین استفاده از وسایل و ماشین های سمپاشی و انتخاب آنها بر اساس نوع زراعت ، ما را در رسیدن به هدف نزدیک تر می نماید. تعیین غلظت مناسب در هکتار یکی از نکات مهم دیگری است که در مبارزه شیمیایی با آفات باید به آن توجه خاصی داشت. همچنین مقدار سم مصرف شده در هر نوبت سم پاشی باید اندازه گرفته شود زیرا شاخ و برگ گیاهان روز به روز بیشتر رشد نموده و مقدار آبی که لازم است گیاهان را خیس نماید بیشتر خواهد بود.

۲ – مبارزه طبیعی

مدیریت حشرات با تغییر در رشد و نمو

در این روش از ترکیباتی استفاده می شود که در مکانیزم تغییر جلد و کامل شدن مراحل لاروی اثر می کند. این پدیده در زمانی مورد توجه دانشمندان قرار گرفت که حشره ای بنام Pyrhocoris را در آمریکا پرورش می دادند. ابتدا این حشره در اروپا به نحو خوبی پرورش داده می شد و وقتی که آنرا به آمریکا منتقل نمودند در هنگام پرورش متوجه شدند که لاروها به مرحله شفیرگی نمی رسند بعد از تحقیقات زیادی مشخص شد که کاغذهایی که در آزمایشگاه مورد استفاده قرار گرفت دارای ماده Juvabion می باشد که این ماده در درختان نراد در کانادا و آمریکا وجود دارد.

بعد از آن کاغذهای نوع دیگری که در اروپا استفاده می شد بکار بردند. تا اینکه عمل پرورش حشره مزبور با موفقیت انجام گرفت. ترکیبات فوق که رشد حشرات را تنظیم می کند به نام تنظیم کننده های رشدی حشرات می نامند. تنظیم کننده های رشد حشرات ترکیباتی هستند که به نحو خاصی در رشد و نمو حشرات تاثیر می گذارند به طوری که مکانیزم تغییر جلد و پوست اندازی حشرات با اشکال مواجه می گردد.

مزایای استفاده از سموم مختل کننده رشد این است که به واسطه سمیت بسیار ناچیز ، برای مصرف کننده و حشرات مفید و همچنین آلودگی محیط زیست خطری ندارد.

مدیریت آفات با تغییر در رفتار حشرات

این مواد ترکیباتی می باشند که توسط موجودات زنده تولید می شوند و سبب دور کردن و یا نزدیک کردن آنها نسبت به همدیگر می گردند و به دو گروه تقسیم می شوند :

۱- فرمون ها که پیام های شیمیایی درون گونه ای را مخابره می کنند. ۲- آلوکمیکال ها که پیام های شیمیایی را در بین گونه های مختلف مخابره می کنند.

فرمونها

همانطوری که ذکر شد فرومون ها پیامهای شیمیایی درون گونه ای را مخابره می نمایند و واکنش های رفتاری کوتاه مدت را بر می انگیزند. فرومونها موادی هستند که از غده هایی که در انتهای بدن حشرات ماده وجود دارد به بیرون ترشح می شوند و در حقیقت مواد فریبنده برای حشرات نیز به حساب می آیند. تا به حال حدود ۱۷۰ گونه از پروانه ها شناخته شده که از خود فرمون پخش می کنند دانشمندان با توجه به ساختمان شیمیایی آنها، فرومون مصنوعی زیادی ساخته اند که به بازار عرضه می شود و از روش های جدید مبارزه با آفات کشاورزی محسوب می شود.

بطور کلی انواع فرمونها را به شرح زیر می توان طبقه بندی کرد :

۱ – فرومون جنسی

همانطور که ذکر شد این فرومونها از غده های برون ریز پروانه های ماده بصورت گاز خارج می شوند و حشرات نر را به منظور جفت گیری جلب می کنند از این فرومونها در جهات مختلف می توان استفاده کرد.

الف ) مبارزه مستقیم با آفات :

بوسیله این فرمون، می توان حشرات را در تله های فرمونی جمع آوری و سپس آنها را معدوم کرد. مانند کرم خراط

ب ) تعیین زمان مبارزه شیمیایی با آفات پس از بدست آوردن پیک جمعیت

مثلا در مورد کرم سیب ثابت شده است با استفاده از تله های فرومونی، دو هفته پس از پیک جمعیت، می توان عملیات سمپاشی را اجرا نمود.

ج) تعیین قلمرو و پراکنش حشرات یک منطقه

د ) می توان یک محیط را از فرمون اشباع کرد و بدین ترتیب در جفت یابی نرها ایجاد اختلال کرد. از این نوع فرمون ها در کنترل کرم سرخ پنبه استفاده می شود.

۲ – فرومون تجمعی

این نوع فرومون در افراد یک گونه وجود دارد و حشرات نر و ماده به این فرومون جلب می شوند. بعنوان مثال از سوسک حنائی خرما فرومونی بنام فروژینول استخراج کرده اند که حشرات نر و ماده را جلب نموده و پس از جمع آوری، آنها را معلوم می نمایند و بعنوان یکی از عملیات تکمیلی در کنترل تلفیقی این آفت استفاده می شود.

۳ – فرومون هشدار دهنده

در بعضی از حشرات مانند شته ها، هنگامیکه مورد حمله دشمنان طبیعی قرار می گیرند از انتهای کورتیکول خود قطراتی ترشح می کنند که بعنوان فرومون هشدار دهنده و زنگ خطر برای سایر افراد عمل می کند.

آلوکمیکال ها

آلوکمیکال ها خود به دو گروه تقسیم می شوند:

الف) کایرومونها

موادی می باشند که موجودات زنده را بطرف خود جلب می کنند و درحقیقت فقط گونه دریافت کننده در آن سود می برد. مثلا گیاه کلم خردل بوی از خود متصاعد می کنند و پروانه سفید کلم به طرف مزرعه کلم جلب می شود.

ب) آلومون ها

آلومون ها در دو گروه قرار می گیرند. یکی گروه ترکیبات با برد زیاد که به عنوان دور کننده ها مطرح می باشند. گروه دوم ترکیبات با برد کم که به عنوان بازدارنده های تغذیه و تخم ریزی به حساب می آیند. موارد کاربرد آلومون ها عبارتند از

۱- دورکننده ها

این مواد به علت دوام کم در محیط در سطح وسیع توسعه نیافته و اقتصادی نمی باشد. مهمترین موارد استفاده از آنها در آفات خانگی و بهداشت است.

۲- بازدارنده ها

بیشتر در رابطه با مکانسیم آنتی بیوز در مقاومت گیاهان مطرح است. مانند Dioboa در ذرات که عامل مقاومت به کرم strinia nubilalis ذرت می باشد.

همه چیز درباره ی گیاه سرخارگل

نام علمی:

Echinacea purpurea

تیره:

Asteraceae

گونه‌های مهم با مصرف تجاری عبارتند از: E. purpuea, E. angustifolia و E. pallida.

گیاهشناسی

سرخارگل گیاهی است چندساله، با برگ‌های باریک و ساقه‌ای محکم به ارتفاع تا ۹۰ سانتی متر. ساقه‌های گل‌دار آن در انتها فقط گل با گل برگ‌های صورتی ختم می‌شود.

گیاه وقتی جویده می‌شود دارای مزه تلخ و تاحدی سوزاننده است. گیاه بومی نیمه غربی شمال آمریکاست. گونه اصلی (Angustifolia) از نظر ارتفاع کوچک‌تر از دوگونه دیگر است. قسمت مورد استفاده گیاه همه قسمت‌ها به خصوص ریشه‌ها است. ریشه‌های‌گونه Angustifolia ممکن است به طول ۲/۱ متر نیز برسد.

خواص دارویی

ضد میکروب، متعادل کننده سیستم ایمنی، ضد التهاب، ضد زکام، مرهم و مقوی

کاربرد:

سرخارگل یکی از داروهای اصلی برای کمک به بدن جهت رهایی از عفونت‌های میکروبی است. این گیاه دارویی اغلب بر علیه حمله‌های ویروسی و باکتریایی موثر است. این گیاه برای شرایطی مانند سوختگی‌ها، عفونت خونی و عفونتهای مشابه و نیز همراه با دیگر گیاهان دارویی برای هر گونه عفونتی در هر بخش از بدن می‌تواند استفاده گردد. برای مثال سرخارگل همراه با بومادران یا قره‌قاط بر علیه التهاب مثانه موثر است.

این گیاه دارویی برای عفونتهای بخشهای فوقانی دستگاه تنفسی شامل التهاب نای، التهاب لوزه‌ها، سرماخوردگی عمومی و دیگر شرایط زکامی در بینی و سینوس نیز کارایی مناسبی دارد. بطور کلی سرخارگل را می‌توان به صورت وسیع و ایمن استفاده کرد. تنتور یا جوشانده گیاه را می‌توان به صورت دهانشویه برای التهاب لثه یا پیوره نیز استفاده کرد. سرخارگل را به صورت موضعی و به عنوان لوسیون برای درمان زخمهای عفونی و بریدگی‌ها نیز می‌توان استفاده کرد.

مواد موثره موجود در ریشه سرخارگل می‌توانند علیه استرپتوکوکوس و استافیلوکوکوس موثر باشند. اکیناکوزید مشتق شده از اسید کافئیک در گیاه فعالترین ماده موثره آن بوده و ۶ میلی‌گرم از آن معادل یک واحد پنی‌سیلین قدرت درمانی دارد.

در دیگر مطالعات اینگونه مشخص شده است که سرخارگل از عفونت جلوگیری کرده و بافت آسیب دیده از عفونت را تا حدی با جلوگیری از فعالیت آنزیم هیالورونیداز ترمیم می‌نماید.

سرخارگل با ترکیب کردن آنزیم هیالورونیداز با دیگر مواد از فعالیت آن جلوگیری می‌کند که بطور موقت سبب افزایش یکپارچگی مانع شده و در نتیجه پاتوژنها نمی‌توانند برای تخریب ماده زمینه‌ای وارد عمل شوند. این فرایند بوسیله مواد موثره مختلفی کمک می‌شود که مشخصاً از این گروه مواد می‌تواند با پلی‌ساکارید کمپلکس که اکیناسین ب نامیده می‌شود اشاره نمود.

پلی‌ساکاریدهای خالص شده این گیاه دارویی به شدت سیستم دفاعی ماکروفاژی بدن را فعال می‌سازد. ماکروفاژها شروع به تخریب پاتوژنها نموده و سلولهای سرطانی نابودی می‌شوند. سرخارگل به تنهایی ماکروفاژ را فعال می‌سازد بدون اینکه تاثیری بر روی سلولهای T داشته باشد. گلیکوزیدهای اکیناکوزید به نظر در این گیاه دارای خاصیت آنتی بیوتیکی هستند اما احتمالاً به صورت سینرژیستی با دیگر مواد موثره موجود در سرخارگل نیز وارد عمل می‌شوند. پلی‌ساکاریدها دارای بهترین خواص تحریک سیستم ایمنی هستند و ویروس‌کش نیز می‌باشند. سایر مواد موثره موجود در این گیاه نیز دارای خواص ضد توموری و باکتری‌کشی می‌باشند.

این گیاه اساساً برای جلوگیری و درمان عفونتهای مزمن بویژه سرماخوردگی، آنفلونزا و دیگر عفونتهای بخش بالایی دستگاه تنفسی مناسب است و سبب کاهش دوره بیماری و نیز شدت علایم می‌گردد. نتیجه‌گیری تمام این نکات این است که سرخارگل تا حدی بر عملکرد سیستم ایمنی اثر دارد و به بدن کمک می‌کند که در مواجهه با عفونتها قویتر و سریعتر واکنش دهد. این گیاه ماکروفاژها را که سلولهای سرطانی و پاتوژنها را تخریب می‌کنند فعال کرده و با افزایش سلولهای سفید خون مانند نوتروفیل‌ها، مونوسیتها، ائوسینوفیل‌ها و بتا لینفوسیتها عمل فاگوسیتوز را افزایش می‌دهد.

شرایط اکولوژیکی

نور مورد نیاز :

 سرخارگل به نور فراوان احتیاج دارد. در نور آفتاب کامل با سایه جزئی بهترین رشد را دارد.

خاک مناسب سرخارگل :

خاکهای سبک (شنی) و متوسط (لومی) بهترین خاک برای سرخارگل می باشد.

دمای مناسب :

 این گیاه به سرما مقاوم بوده و تا دمای منفی ۱۰ درجه سانتی گراد را به راحتی تحمل می کند.

رطوبت مورد نیاز :

رطوبت متوسط در سبز شدن بذرهای سرخارگل نقش مهمی دارد.

کوددهی :

سرخارگل گیاه کم توقعی است و نیاز زیادی به عملیات کود دهی ندارد ولی اگر در حین داشت بطور ماهیانه آن را با یک کود متعادل تغذیه کنیم نتیجهٔ بهتری خواهیم گرفت.

تکثیر :

سرخارگل معمولاً به دو طریق تکثیر می‌شود

تکثیر با بذر : بذرها از نیمه دوم اسفند تا نیمهٔ اول فروردین در خزانه یا گلخانه پاشیده شده و با خاک تا عمق حداکثر ۲ سانتی‌متر پوشیده می‌شوند. بذور سرخارگل معمولاً از قوه رویشی پایینی برخوردار هستند و برای جوانه زنی نیازمند رطوبت بالا می‌باشند.

تکثیر به وسیله تقسیم بوته :در این روش معمولاً از گیاهان ۳ ساله استفاده می‌شود. در اواسط پاییز ابتدا شاخ و برگ‌های اضافی و مزاحم حذف گردیده و سپس بوته از خاک خارج می‌شود. بوته را به چهار تا پنج قسمت که هر کدام دارای مقداری ریشه باشند تقسیم کرده و کشت می‌کنند. ریشه گیاهان تا زمان کاشت بایستی به صورت مرطوب نگهداری شود.