نفخ شکم یکی از مشکلات شایع بین همه است. نفخ یک فرآیند طبیعی است که هر کسی در طول روز آن را تجربه میکند. هرچند عوامل مختلفی وجود دارند که باعث تشدیدش می‌شوند و آن را از یک عمل طبیعی به مشکل تبدیل می‌کنند. در حالت عادی نیازی نیست که نگران نفخ شکم شوید اما گاهی باید برای کنترل و درمان نفخ به دکتر گوارش مراجعه کنید. در ادامه این مطلب از مجله دکتردکتر با ما همراه باشید زیرا قصد داریم تا در ادامه درباره این که نفخ چیست و انواع، علائم و راههای درمان آن با شما صحبت کنیم.
نفخ چیست؟
نفخ (Flatulence) یک فرآیند بیولوژیکی است. بیشتر افراد اینطور فکر می‌کنند که نفخ شکم بعد از غذا تنها دلیل به وجود آمدن این مشکل است در حالی که نفخ شکم در پریودی یا بعد از آن یا نفخ شکم در بارداری، یکی از عمده دلایل به وجود آمدن باد در شکم است. به طور کلی نفخ به دلیل تجمع گاز در دستگاه گوارش به وجود می‌آید. نفخ میتواند به ناراحتی شکمی منجر شود. البته گاهی برخی از افراد علائمی مثل بزرگی شکم، چربی بیش از حد دیواره شکم، تجمع مایع داخل شکم و تومورهای شکمی را به اشتباه نفخ توصیف می‌کنند.
علت نفخ شکم چیست؟
گاز در سیستم گوارش ما به طور عمده از نیتروژن و اکسیژن تشکیل شده است. اما هنگام هضم غذا، گاز به شکل هیدروژن، متان و دی‌اکسیدکربن آزاد میشود. عمده گاز بلع شده بعد از غذا خوردن به صورت آروغ زدن از معده خارج میشود؛ تنها بخش کمی از آن وارد روده میشود. از این رو به وجود آمدن نفخ شکم در حالت طبیعی، دلیل خاصی ندارد. در حالت عادی دفع ۱۵ تا ۲۰ مرتبه گاز در شبانه روز طبیعی است. ولی بعضی از بیماران احساس می‌کنند که دفع گاز در آنها بیشتر از معمول است یا از بوی نامطبوع آن شکایت دارند؛ در چنین حالتی نفخ اتفاق افتاده است.
برای خرید انواع بالابر بیمار کلیک کنید.
البته این خروج گاز به وضعیت فرد پس از غذا نیز بستگی دارد. مثلا کسانی که بلافاصله بعد از صرف غذا می‌خوابند، مقدار بیشتری گاز وارد روده‌هایشان میشود و در نتیجه دفع گاز بیشتری دارند. نفخ شکم بعد از غذا از عمده دلایل ایجاد این پدیده در بدن است اما علاوه بر آن، گاهی دلایلی مثل اضطراب، استعمال سیگار، جویدن آدامس، سریع خوردن غذا یا صحبت در حین میل کردن غذا نیز باعث ایجاد نفخ می‌شوند. نفخ شکم میتواند ناشی از فرآیندهای طبیعی بدن باشد. گاهی هم ممکن است در اثر بیماری‌های درگیرکننده دستگاه گوارش نفخ ایجاد شود. برخی از مهم‌تین دلایل نفخ شکم عبارتند از:
نفخ شکم به دلیل عفونت‌های روده‌ای
رشد بیش از اندازه‌ی باکتریها داخل معده و روده و بیماری‌های انگلی موجب ایجاد نفخ شکم می‌شوند. این عوامل بیماری‌زا، غذا را قبل از هضم و جذب مصرف می‌کنند که در اثر آن، گاز تولید می‌کنند و بیمار را دچار نفخ شکم می‌کنند.
رژیم غذایی نامناسب
برخی از غذاها بیشتر از هر ماده غذایی دیگری باعث نفخ می‌شوند. مصرف بیش از اندازه گوشت، مرغ و ماهی تخم مرغ، سبزیجات مانند کاهو، گوجه فرنگی، کدو سبز و بامیه، میوه‌هایی از قبیل انگور، انواع توت‌ها، گیلاس، آووکادو و زیتون، کربوهیدرات‌هایی مانند نان بدون گلوتن، نان برنج و برنج و انواع حبوباتی مثل عدس، نخود و لوبیا در سبد غذایی، باعث ایجاد نفخ میشود.
سندرم روده تحریک‌پذیر
شایع‌ترین علت نفخ سندرم روده تحریک‌پذیر یا کولیت‌های عصبی است. از آنجا که سیستم روده‌ای با اعصاب روده‌ای کنترل میشود کولیت‌های عصبی و روده تحریک‌پذیر با استرس روانی در ارتباط است.
در صورتی که سیستم اعصاب روده و معده عملکرد مناسب نداشته باشد. تحت تأثیر واکنش‌های محیطی، حرکات روده دچار مشکل میشود و دردهای شکمی همراه با اسپاسم‌های شدید بروز میکند. همچنین استرس‌های محیطی ممکن است سبب ایجاد اسهال و یبوست شوند که یکی از علائم آن معمولاً ایجاد نفخ است.
رشد بیش از حد باکتریها در معده یا روده کوچک
عفونت‌های روده‌ای یکی دیگر از علل نفخ است. رشد بیش از حد باکتریها در داخل روده و یا معده مانند هلیکوباکترپیلوری و برخی بیماری‌های انگلی باعث ایجاد نفخ می‌شوند. گاهی اوقات غذا قبل ازینکه هضم و جذب شود؛ توسط باکتریها مصرف میشود و تولید گاز افزایش پیدا میکند.
جویدن آدامس یا مکیدن آبنبات و مصرف سیگار
جویدن آدامس یا مکیدن آبنبات سفت میتواند راه مناسبی برای کاهش وزن یا ترک سیگار باشد؛ اما استفاده از آنها مقدار زیادی هوا وارد معده میکند.
نزدیک بودن زمان مصرف وعده غذایی شام با ساعت خواب
دراز کشیدن فرآیند هضم غذا را مختل می‌سازد. در صورتی که با معده سنگین به خواب روید دستگاه گوارش نمیتواند به سرعت مواد خوراکی را هضم کند و هنگام صبح با مشکل نفخ معده از خواب بلند می‌شوید.
یبوست
اگر دچار یبوست هستید باید درمان شوید، اما مکمل‌های دارای فیبر مثل پسیلیوم (برای درمان یبوست) می‌توانند نفخ شما را بدتر کنند.
مصرف برخی از داروها
مصرف برخی از داروها از جمله آنتی بیوتیک‌ها و مسهل‌ها باعث ایجاد نفخ می‌شوند.
برای مطالعه مقاله علائم کبد چرب و راههای کنترل و درمان آن! کلیک کنید.
استفاده از داروهای گیاهی ضد نفخ
استفاده از برخی داروهای گیاهی برای بهبود نفخ معده موثر است. داروهای گیاهی، عوارض داروهای شیمیایی را ندارند و در بلندمدت می‌توانند به بهبود مشکل نفخ کمک کنند. محصولاتی که برای این مورد پیشنهاد می‌کنیم را با کلیک روی بنر زیر مشاهده کنید:
تند غذا خوردن
سرعت زندگی در عصر مدرن، افراد را مجبور میکند تمام کارهای خود را شتاب‌زده انجام دهند. هنگام غذا خوردن اغلب مقداری هوای تولیدکننده گاز معده نیز بلعیده میشود. همین امر موجب باد کردن معده میشود. هرچه سریع‌تر غذا بخورید هوای بیشتری می‌بلعید. با این حال هوای محبوس شده در معده تنها دلیل بروز نفخ معده نیست. زمانی که سریع غذا می‌خوریم، خوردنی‌ها به خوبی جویده نمی‌شوند و این وضعیت موجب میشود قطعات بزرگتری از غذا به معده وارد شوند و هضم آنها مدت زمان بیشتری طول بکشد؛ این وضعیت نیز به نوبه خود به نفخ معده کمک میکند.
عادت به مصرف نوشابه و نوشیدنی‌های صنعتی
مصرف نوشابه موجب میشود معده ورم کند. چرا که حاوی شیرینکنندههای مصنوعی است که قابل هضم نیستند. اگر نوشابه گازدار هم باشد این وضعیت تشدید میشود.
مصرف زیاد نمک، خوراکی‌های رژیمی و شیرینکنندههای مصنوعی
به گفته کارشناسان حتی سالم‌ترین ساندویچ‌ها نیز حاوی سدیم هستند و مصرف نمک زیاد میتواند عامل نفخ در معده باشد. شیرینکنندههای مصنوعی مدت زمان زیادی داخل معده می‌مانند؛ سیستم گوارشی قادر به هضم آنها نیست و همین امر موجب تورم و نفخ معده میشود.
مصرف بیش از حد حبوبات
انواع حبوبات شامل نخود، لوبیا و عدس منبع غنی از پروتئین گیاهی به حساب می‌آیند. متأسفانه کربوهیدرات‌های موجود در حبوبات غیر قابل هضم هستند. به همین دلیل نفاخ بودن از مشخصه‌های اصلی این گروه از مواد غذایی است.
علائم نفخ
اکثر مردم تجربه نفخ دارند. نفخ با باد کردن و آماسیدن شکم، احساس پری و فشار در شکم پس از غذا خوردن و آروغ زدن مشخص میشود. درد در شکم یا پهلوها، حمله قلبی یا التهاب آپاندیسیت، از شایع‌ترین علائم نفخ شکم هستند.
آیا فشارهای عصبی میتواند موجب نفخ در معده شود؟
نفخ معده عصبی به دلیل تحت تاثیر قرار گرفتن اعصاب روده ایجاد میشود. حتی ممکن است افرادی که تحت فشار روانی یا استرس قرار دارند، همراه نفخ معده دچار اسهال و یبوست هم شوند.
کسانی که علائمی نظیر سوزش سر دل، ترش کردن و نفخ شکم دارند برای تشخیص دقیق مشکل گوارشی باید هرچه سریع‌تر به دکتر گوارش و کبد بالغین مراجعه کنند تا پزشک با استفاده از معاینه‌ی فیزیکی و آزمایشات دقیق علت مشکل گوارشی را پیدا کند.
آیا یبوست و نفخ شکم ارتباطی به هم دارند؟
یبوست یکی از مشکلات دستگاه گوارش است که با تاخیر انداختن عمل دفع، موجب تجمع گاز و بروز نفخ میشود. با این حساب یکی از راههای موثر پیشگیری از بواسیر و نفخ معده، جلوگیری از بروز یبوست با مصرف آب و سبزیجات به مقدار زیاد است.
علت نفخ شکم در کودکان و نوزادان چیست؟
یکی از دلایل متداول نفخ شکم کودکان شیوه‌های نادرست شیردهی است. زیرا اگر هنگام شیر خوردن کودک در وضعیت نامناسبی باشد و هوا وارد معده‌اش شود دچار نفخ و دل درد میشود. به جز آن آلرژی و نابالغ بودن دستگاه گوارش یا گریه کردن زیاد نیز ممکن است باعث درد و ناراحتی شکمی و نفخ در کودکان شود.
دکتر گوارش اطفال انواع بیماری‌های تغذیه و مشکلات گوارشی را درمان میکند و سعی میکند عوارض ناشی از مشکلات گوارشی را کاهش دهد.
روش های درمان خانگی نفخ شکم
نفخ معمولا مشکلی جدی برای سلامتی نیست. اما از جمله مشکلات بدنی است که اگر زیادتر از حد معمول شود، یا مشکل آفرین است یا نشان از وجود یک بیماری خاص دارد. ضمن آن که بهترین راه برای درمان نفخ شکم بعد از غذا مراجعه به دکتر گوارش است. با این حال درمان نفخ شکم در طب سنتی و به روش‌های خانگی هم قابل حصول است. بعضی از راه‌ها برای کاهش نفخ به روش خانگی عبارتند از:
مصرف ماست و دوغ
از آنجایی که بعضی از افراد به لاکتوز حساسیت دارند، بهتر است به جای شـیر از ماست استفاده کرد. ماست غذایی از پیش هضم شده است. یعنی پروسه‌ای که در روند تهیه ماست طی شده، باعث شده تا به محض ورود ماست به بدن جذب بافت‌ها شود.
ساختمان شکر موجود در شیر، زمانی که به ماست تبدیل میشود کاملاً می‌شکند. همین امر از بروز نفخ و گاز معده جلوگیری میکند. وجود باکتری‌های زنده اسیدوفیلوس و لاکتوباسیلوس در ماست باعث کاهش شدید نفخ میشود.
استفاده از سبزی‌های معطر
ریختن سبزی‌های معطر روی غذا و پختن آنها با غذا و یا استفاده آنها در ماست مانند مقداری نعناع خشک، زنجبیل، گشنیز، گل سرخ، آویشن باعث رقیق شدن اسید معده شده و هضم غذا را راحتتر میکند.
همچنین می‌توان از جوشانده سبزی‌های معطر و استفاده از عرق آنها مانند عرق نعناع، آویشن، گلپر، رزماری، زردچوبه، زیره و بسیاری دیگر از نفخ معده جلوگیری کرد. خوب است بدانید که سبزی‌های معطر، دارای اسانس‌های میکروب‌کش و ضدعفونی‌کننده هستند و قدیم که مواد ضدعفونی‌کننده و داروها موجود نبود، برای ضدعفونی دستگاه گوارش از این سبزی‌ها استفاده می‌کردند.
برای مطالعه مقاله علت گودی زیر چشم و راههای رفع آن کلیک کنید.
مصرف آب
تصور بسیاری افراد این است که هنگام نفخ معده نباید آب بنوشند، در صورتی که تصوری کاملاً اشتباه است. زمانی که آب نمی‌نوشید بدن احساس کمبود آب میکند، در نتیجه سعی میکند همان میزان آب موجود را حفظ کند. پس اگر زیاد نفخ می‌کنید، بهتر است به جای کم کردن میزان مایعات، مقدار آنها را بیشتر کنید.
فعالیت روزانه و یا قدم زدن پس از صرف غذا
نحوه فعالیت روزانه شما میتواند در نفخ کردنتان تأثیرگذار باشد. سعی کنید هر روز به میزان کافی بخوابید و روزانه حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت فیزیکی داشته باشید.
ترک سیگار
سیگار کشیدن باعث میشود افراد هوای بیشتری بسوزانند و همچنین می‌توانند سیستم گوارش را تحریک کند. زیاد کردن وعده های غذایی سبک و عدم پرخوری، به آرامی غذا خوردن، اجتناب از آدامس جویدن و مصرف نوشیدنی‌های گازدار، انتخاب محصولات لبنی کم لاکتوز و حذف مواد غذایی با الکل زیاد هم میتواند علائم نفخ را بهبود بخشد.
درمان سوءهاضمه
پیگیری و درمان مشکلات سوءهاضمه نیز میتواند نقش موثری در درمان نفخ داشته باشد. وقتی روند هضم به درستی انجام شود، به دنبال آن مشکلاتی چون نفخ معده نیز به وجود نمی‌آید. علاوه بر اصلاح رفتار تغذیه میتوانید استفاده از داروهای گیاهی بهبود مشکلات هضم را نیز امتحان کنید. داروهای گیاهی در مقابل داروهای شیمیایی عوارضی ندارند و برای معده و سیستم گوارش مشکلی ایجاد نمی‌کنند.
درمان دارویی نفخ شکم
برای درمان سریع نفخ شکم می‌توان از دارو استفاده کرد. البته باید به این نکته توجه داشته باشید که بهتر است داروها با تجویز پزشک مصرف شود تا فرد را دچار عارضه نکند. اما موارد زیر داروهای ضد نفخ هستند که بدون نسخه میتوانید از داروخانه تهیه کنید. فقط دقت داشته باشید که این داروها را مطابق دستورالعمل روی بسته مصرف کنید.
- قرص و شربت سایمتیکون بهترین داروی شیمیایی نفخ معده است که به خروج هوای اضافی از معده کمک میکند.
- فاموتیدین نفخ معده را کم میکند.
- داروی کلپرمین حاوی ماده‌ی شل کننده عضلانی است که با کم کردن اسپاسم عضلات دستگاه گوارش نفخ را کم میکند.
- قطره کارمینت هم یکی از بهترین داروهاست که با ترکیبات گیاهی نعنا، گشنیز و بادرنجویه برای درمان نفخ معده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
راههای درمان نفخ معده در طب سنتی
متخصصان طب سنتی عقیده دارند، نفخ معده در اثر سردی مزاج اتفاق می‌افتد و با استفاده از گیاهان دارویی می‌توان این عارضه را کنترل کرد. مصرف داروی نفخ شکم طب اسلامی آسان است و خرید آن هزینه‌ی زیادی ندارد. یکی دیگر از مزایای استفاده از این داروها این است که همه‌جا در دسترس هستند.
موارد زیر داروهای نفخ شکم در طب اسلامی و سنتی است.
- شاه بلوط هندی
شاه بلوط برای درمان سریع خانگی نفخ معده توصیه میشود. زیرا حاوی ساپونین است که آنتی باکتری طبیعی است و تولید گاز در شکم را کاهش می‌دهد. البته با توجه به اینکه شاه بلوط خام حاوی مواد سمی است، توصیه میشود از مکمل‌های آن استفاده شود.
- درمان نفخ شکم با سیر
بهترین ماده غذایی که میتواند نفخ شکم را کنترل کند، سیر است. زیرا سیر از رشد باکتری‌های کولون جلوگیری میکند. طریقه‌ی مصرف سیر برای درمان نفخ به این صورت است که چند حبه سیر را داخل آب گرم له کنید، کمی پودر زنجبیل به آن اضافه کنید و در طول روز از این معجون بنوشید.
- سیاه دانه برای نفخ شکم
سیاه دانه دارویی گیاهی است که طبع گرم و خشک دارد و میتواند نفخ شکم را کنترل کند. برای استفاده از سیاه دانه می‌توان پودر آن را داخل غذاها استفاده کرد یا اینکه شکم را با روغن سیاه دانه ماساژ داد تا میزان درد و ناراحتی را کم کند.
- درمان نفخ معده با زردچوبه
زردچوبه حاوی کورکومین است و میتواند بسیاری از مشکلات گوارشی از جمله نفخ معده را کنترل کند.
- تسکین نفخ معده با آویشن
پودر آویشن با پاکسازی دستگاه گوارش از عوامل بیماری‌زا، میتواند میزان ناراحتی‌های گوارشی را کاهش دهد و نفخ معده را کم کند.
بهترین نوشیدنی برای نفخ معده چیست؟
دمنوش‌های گیاهی در طب سنتی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله نفخ و مشکلات گوارشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه بهترین دمنوش‌های گیاهی موثر برای نفخ را معرفی می‌کنیم.
- دمنوش گلپر
برای درمان فوری نفخ معده می‌توان از دمنوش گلپر استفاده کرد. طریقه‌ی آماده کردن آن مانند چای است. پس دو قاشق پودر گلپر را داخل آب جوشیده بریزید و روی حرارت غیر مستقیم دم کنید.
- دمنوش نعنا
نعنا گیاهی ضد نفخ معده است که با شل کردن عضلات معده و کاهش گرفتگی و اسپاسم روده میتواند برای درمان نفخ موثر باشد. همچنین در گیاه نعنا ماده‌ای ضد التهاب وجود دارد که میتواند ورم معده را هم درمان کند.
- دمنوش زنجبیل
زنجبیل گیاهی است که به طور موثری التهاب و ورم معده را کم میکند و در درمان نفخ شدید شکم هم موثر است. استفاده از یک فنجان دمنوش زنجبیل به صورت روزانه میتواند مشکلات نفخ را کاهش دهد.
چه زمانی برای درمان نفخ به پزشک مراجعه کنیم؟
در برخی موارد، نفخ بیش از حد میتواند منجر به مسائل دیگر مانند ناراحتی اجتماعی و تغییرات در عادات غذایی شود. نفخ اگر بر شیوه زندگی شما تأثیر بگذارد، ممکن است بر خلق و خوی شما نیز اثرگذار باشد. مهم این است که رژیم غذایی سالم را حفظ کنید. اگر مشکل نفخ تأثیر منفی بر زندگی شما داشته باشد، به دکتر گوارش خود مراجعه کنید.
